مقدمه
واحد کارورزی تحقیق مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) (که از این پس واحد کارورزی نامیده میشود) به منظور فعلیت بخشیدن به استعدادهای پژوهشی دانشپژوهان و پرکردن خلأ موجود میان دستاوردهای آموزشی و نیازهای پژوهشی، نسبت به برگزاری دورههای کارورزی تحقیق در مقطع کارشناسی ارشد، در قالب آییننامه حاضر اقدام مینماید.
بخش اول: مواد اجرایی
ماده یک: تعاریف
1. واحد کارورزی تحقیق: واحد کارورزی تحقیق زیرمجموعه مدیریت امور پژوهشی معاونت پژوهشی مؤسسه است که به عنوان بخشی از اداره کارورزی و به منظور برنامهریزی و برگزاری دورههای کارورزی تحقیق و امور مرتبط با آن تشکیل شده است.
2. گروه کارورزی: گروهی است متشکل از تعدادی از دانشپژوهان مؤسسه در مقطع کارشناسی ارشد که به منظور فراگیری برخی از مهمترین اصول و فنون پژوهش و دستیابی به تخصص نسبی در یک گرایش خاص، زیر نظر یک مربی مجرب به فعالیت کارورزی میپردازند.
3. گرایش: هر یک از شاخههای یک رشته که ناظر به یک تخصص باشد.
4. کارورز: هر یک از دانشپژوهان علاقهمند و مستعد تحقیق که در یکی از گروههای کارورزی عضویت داشته باشد.
5. دوره کارورزی: مدت زمانی است که دانشپژوه وارد کارورزی شده و پس از کسب مهارت نسبی در تحقیق و دستیابی به تخصص نسبی در یک گرایش خاص، فارغالتحصیل میشود.
6. مربی کارورزی: هر محققی که مسئولیت یک گروه کارورزی را به منظور تحقق اهداف کارورزی بر عهده دارد، مربی کارورزی نامیده میشود.
7. جلسه: مقصود از جلسه زمانی است برابر حداقل 90 دقیقه آموزشی که دستکم هفتهای یکبار برگزار میگردد.
8. کارگاه: برنامه آموزشی که برای تعداد معدودی شرکتکننده و با هدف انتقال دانش و کسب مهارت در موضوعی خاص بهصورت عملی و با مشارکت فعال اعضا و نظارت و ارزیابی مربی برگزار میشود.
9. کارِ گروهی: انجام فعالیتهای کارورزی بر اساس همکاری و مشارکت کارورزان با یکدیگر و در قالب زیرگروههایی که از تقسیم یک گروه کارورزی بهوجود میآیند.
ماده دو: اهداف
جهتدهی دادههای آموزشی به سمت پژوهش؛
1. تکمیل و تقویت روشها و مهارتهای پژوهش در کارورزان؛
2. توسعه و تعمیق بنیههای علمی کارورزان؛
3. کشف و پرورش استعدادهای پژوهشی کارورزان؛
4. تقویت پژوهشهای گروهی و تشویق و ترغیب افراد به آن؛
5. بسترسازی پژوهش و تأمین نیروهای آن.
نحوه تشکیل گروه کارورزی
گروههای کارورزی براساس مواد ذیل و مطابق با شیوهنامه برگزاری دورههای کارورزی (مذکور در پیوست 1) تشکیل و برگزار میگردند.
ماده سه: گروه کارورزی تحقیق با هماهنگی گروه علمی مربوط تشکیل میشود.
ماده چهار: فعالیت هر یک از گروههای کارورزی تحقیق، در قالب یکی از گرایشهای رشته مربوط خواهد بود.
تبصره 1: گرایش هر یک از گروههای کارورزی تحقیق، بر اساس اولویتهای پژوهشی گروه علمی مربوط و در ابتدای ورود به کارورزی ترجمه، مشخص میشود.
تبصره 2: در صورتی که گروههای علمی، اولویتهای پژوهشی مشخصی نداشته باشند، تعیین گرایش گروه کارورزی بر عهده کارشناس مورد تأیید معاونت پژوهش خواهد بود.
تبصره 3: واحد کارورزی تحقیق در صورت لزوم با همکاری گروههای علمی، جلساتی را جهت ارائه راهنمایی و مشاوره به کارورزان در انتخاب گرایش برگزار خواهد کرد.
ماده پنج: گروه کارورزی با حداقل 4 و حداکثر 7 نفر تشکیل میگردد.
تبصره 1: در صورتی که تعداد متقاضیان کمتر از 4 نفر باشد، گروه و معاونت پژوهش امکان برگزاری دوره را بررسی خواهند نمود.
تبصره 2: در صورتی که تعداد متقاضیان بیشتر از 7 نفر باشد، واحد کاروزی میتواند دو گروه کارورزی تشکیل دهد.
ماده شش: مدت هر دوره کارورزی تحقیق دو نیمسال تحصیلی است که در سه نیمسال پایانی مقطع ارشد قابل اجراست.
تبصره: واحد کارورزی تحقیق میتواند با هماهنگی گروه علمی مربوط، مدت دوره را تا یک نیمسال دیگر افزایش دهد.
ماده هفت: در صورتی که به رغم وجود متقاضی، به هر دلیلی مانند نبود استاد مناسب، نبود فضای آموزشی لازم یا به حد نصاب نرسیدن متقاضیان، امکان تشکیل گروه کارورزی فراهم نگردد، اداره کارورزی خود را موظف میداند تا حداکثر تلاش خود را برای انتقال مهارتها و دانشافزایی دانشپژوهان از طریق ارائه سیدی، جزوههای آموزشی، مشاوره اساتید و... به کار گیرد.
شرایط کارورز
ماده هشت: دانشپژوهان دوره کارشناسی ارشد با شرایط ذیل میتوانند وارد کارورزی تحقیق شوند:
گذراندن دوره کارورزی ترجمه مقطع ارشد؛
تعهد به انجام وظایف محوله تا پایان دوره.
تبصره: دانشپژوهانی که دوره کارورزی ترجمه را نگذراندهاند، در صورتی که مهارتهای زبانی لازم آنها از سوی اداره کارورزی احراز شود، مجاز به شرکت در دورههای کارورزی تحقیق خواهند بود.
وظایف كارورز
ماده نه: وظایف اعضای گروه كارورزی تحقیق به شرح زیر است:
1. شركت در جلسات كارورزی؛
2. انجام تكالیف تعیین شده از سوی مربی؛
3. انجام تکالیف پایان هر نیمسال؛
4. اهتمام به فراگیری و تمرین مهارتهای تحقیق؛
5. اهتمام به فعالیتها و پژوهشهای گروهی.
شرایط مربی
ماده ده: شرایط مربی عبارت است از:
1. انگیزه و توانایی لازم برای مدیریت گروه كارورزی و تربیت محقق؛
2. فرصت كافی برای انجام وظایف مربوط؛
3. آشنایی کافی با فنون و مهارتهای تحقیق؛
4. آشنایی کافی با رشته تخصصی و گرایش مربوط؛
5. داشتن روحیه نقادی و آشنایی با مطالعات اسلامی در حوزه علوم انسانی.
تبصره: اولویت با استادی است که دارای آثار پژوهشی و مسلطتر به زبان خارجی باشد.
ماده یازده: مربی كارورزی، پس از احراز شرایط از سوی واحد کارورزی تحقیق و با هماهنگی گروه علمی مربوط، تعیین و به همکاری دعوت میشود.
وظایف مربی
ماده دوازده: وظایف مربی عبارت است از:
1. ارزیابی اولیه از توانمندیهای کارورزان؛
2. بررسی و ارزیابی نتایج فعالیتها و تكالیف پژوهشی کارورزان؛
3. شناسایی کارورزان برتر در طول دوره و معرفی آنها به واحد کارورزی تحقیق؛
4. جهتدهی و تشویق کارورزان به انجام تحقیقات گروهی و مطالبه آن از ایشان؛
5. ارائه گزارش ماهیانه از روند فعالیتها به واحد کارورزی تحقیق؛
6. تعهد مربی نسبت به همکاری با اداره کارورزی حداقل در طی دو ترم تحصیلی(به میزان 4 واحد)؛
7. اداره جلسات کارورزی به روش فعال گروهی.
نظارت و ارزیابی
ماده سیزده: واحد كارورزی تحقیق، روند فعالیت مربیان و اعضای گروههای كارورزی را نظارت و ارزیابی نموده، گزارش آن را در پایان هر نیمسال تحصیلی به مدیریت امور پژوهشی، مدیریت ارزیابی و گروه مربوط ارائه خواهد كرد.
ماده چهارده: هر یک از گروههای کارورزی باید گزارش هفتگی، ماهیانه و ششماهه از روند برگزاری دوره و کاستیهای احتمالی را توسط نماینده خود در اختیار واحد کارورزی تحقیق و گروه مربوط قرار دهد.
ماده پانزده: کارورزانی که بدون عذر موجه، در یک نیمسال به تعهدات خویش عمل نکنند، از شرکت در مراحل بعدی محروم گشته و کلیه مبالغ دریافتی آنها مسترد خواهد شد.
ماده شانزده: در صورتی که کارکرد ماهیانه در سه ماه متوالی کمتر از حداقل مقدار آن باشد، کارورز از گروه حذف خواهد شد.
امتیازات
ماده هفده: قبول مسئولیت گروه كارورزی از طرف اساتید عضو هیئت علمی، بر اساس آییننامه ارتقای مرتبه اعضای هیئت علمی، در ارتقای پایه علمی ایشان مؤثر خواهد بود.
ماده هجده: حقالزحمه اساتیدی که مسئولیت گروه کارورزی بر عهده میگیرند، به ازای هر 2 واحد، 3 واحد محسوب و پرداخت خواهد شد.
ماده نوزده: به کارورزانی که در طول دوره به تمامی بندهای ماده 9، عمل کرده باشند، گواهی پایاندوره اعطا خواهد شد.
ماده بیست: کارورزان برای حضور در جلسات و تحقیقات خارج از کلاس، شهریه ماهانه دریافت خواهند کرد. این شهریه در ازای کارکرد ماهیانه آنان، به میزان حداقل 30 و حداکثر 50 ساعت (با احتساب جلسات کارورزی؛ هر جلسه 2 ساعت) میباشد.
تبصره: در صورتی که کارکرد ماهیانه کارورز در یک ماه کمتر از حداقل مقدار آن باشد پرداخت حقالزحمه آن ماه، منوط به جبران کسری در ماه بعد خواهد بود.
ماده بیست و یک: اعضای برتر گروههای كارورزی تحقیق، در اولویت پذیرش پژوهشگر، همکار علمی، عضویت در کارگروه یا مربی کارورزی قرار خواهند گرفت.
ماده بیست و دو: مؤسسه متعهد میشود حتیالامکان مقالات پذیرفته شده پایان دوره را در مجلات مؤسسه به چاپ برساند.
بخش دوم: مواد محتوایی
الف) مهارتهای عمومی تحقیق
1. موضوعمحوری و مسئلهمحوری، راهبردها و کارکردها
– تمایز مسئله و پرسش
– تمایز مسائل و مبانی
– تمایز مسئله و مشکل
– فرآیند تحقیق مسئله محور
• مواجهه فعال با مشکل
• تبدیل مشکل به مسئله و فنون آن
• تدوین فرضیه
• آزمون فرضیه
2. روشیابی و رویکردیابی حل مسئله
– تفاوت روش و رویکرد
– انواع روشها و رویکردها
– مهارتهای روشیابی و رویکردیابی
3. اصول و فنون تحلیل
– تحلیل مفهومی
– تحلیل گزارهای
– تحلیل سیستمی
4. اصول و فنون نقد
– نقد سازگاری درونی
– نقد اصول و مبانی
– نقد لوازم
– نقد ادله
– نقد روش
ب) رویکردهای اساسی در تحقیق
1. رویکرد تطبیقی
الف) چیستی و شرایط پژوهش تطبیقی
ب) فرآیند عملیاتی پژوهش تطبیقی
– تعریف مسئله
– تحدید دامنه تطبیق
– استقصای موارد تمایز و تشابه
– عبور از موارد تمایز و تشابه ظاهری به مواضع خلاف و وفاق واقعی
– فنون عبور از موارد ظاهری به مواضع واقعی
• یافتن سؤال اساسی و رخنههای معرفتی
• جستجوی پیشینه تاریخی
• تأمل در مبانی و ادله
• پرسش از روشها و رویآوردها
• تأمل در لوازم، آثار و نتایج
• پرسش از رقبا، امثال و اغیار
• تأمل در پارادایمها، سیستمها و نظامهای معرفتی
• تأمل در ادبیات و زبان
– تبیین مواضع خلاف و وفاق
2. رویکرد میانرشتهای
الف) چیستی پژوهش میانرشتهای
ب) فرآیند عملیاتی پژوهش میانرشتهای
– آمادگیهای روانی برای رفع موانع روانشناختی
– تحصیل زبان و ذهن مشترک به منظور برقراری ارتباط کلامی
– ایجاد مدل منطقی برای ارتباط زایا و مؤثر بین رشتههای مختلف
3. رویکرد تاریخی
الف) چیستی و ضرورت پژوهشهای تاریخی
ب) فرآیند عملیاتی پژوهش تاریخی
1. مراحل مقدماتی
– صورتبندی مسئله
– تدوین فرضیه
– نقد منابع و اسناد
2. مراحل اساسی تحقیق
– توصیف تاریخی
• توصیف ظهور حادثه تاریخی
• توصیف تطور حادثه تاریخی
• توصیف وضعیت فعلی تاریخی
– تبیین تاریخی
• تبیین ظهور حادثه تاریخی
• تبیین تطور حادثه تاریخی
• تبیین وضعیت فعلی حادثه تاریخی
ج) اجرای تحقیق
– آشنایی با انواع مقاله
– فرآیند تدوین مقاله پژوهشی
• مرحله طراحی (تهیه طرح تحقیق)
• مرحله گردآوری اطلاعات (تشکیل پرونده علمی، نقادی منابع، رعایت ترتیب تاریخی منابع، فیشبرداری)
• پردازش و تحلیل اطلاعات
• مرحله تدوین
o شناسه مقاله
o واژگان کلیدی
o طرح و بیان مسئله (تعریف موضوع، تبارشناسی، پرسشهای اصلی و فرعی، فرضیه، روش و رویکرد تحقیق)
o ضرورت مسئله
o پیشینه (پیشینه مسئله ـ پیشینه پژوهشهای مسئله)
o بدنه اصلی مقاله
o نتیجه
o پینوشت
o منابع
این آییننامه در 22 ماده و 9 تبصره در تاریخ 7/ 11/ 1388به تصویب شورای سیاستگذاری پژوهش رسید و از همین تاریخ لازم الاجراست.
پیوست 1: شیوهنامه برگزاری گروههای کارورزی
مدت دوره کارورزی تحقیق، دو نیمسال است که در سه بخش و به شرح ذیل اجرا خواهد شد:
بخش اول: اصول و فنون پژوهش
در این بخش که به صورت یک برنامه فوقالعاده برگزار خواهد شد، کارورزان مهمترین اصول و فنون پیشرفته پژوهش را در قالب متنی که از سوی واحد کارورزی معین میشود، با حضور مربی بهصورت جمعی مرور خواهند کرد.
تذکر: این بخش حتیالامکان به صورت اردویی و متمرکز برگزار میشود.
بخش دوم: مطالعات تخصصی
در این بخش که نیمسال اول و دوم را شامل میشود، کارورزان بهمنظور تعمیق و توسعه مطالعات تخصصی خود، متون منابع اصلی مربوط به گرایش خویش را با حضور مربی و بهصورت جمعی و ارائه کنفرانس، بحث و بررسی خواهند کرد.
تذکر 1: متون منابع اصلی براساس پیشنهاد مربی و رایزنی با گروههای علمی، از سوی واحد کارورزی تحقیق به گروههای کارورزی ابلاغ میشود.
تذکر2: حضور کارورزان در تمام جلسات باید با آمادگی قبلی و توأم با مشارکت فعال در بحث باشد.
تذکر3: رشتههای روانشناسی و جامعهشناسی به تناسب نیاز خود، میتوانند به جای تمرکز بر متون تخصصی، تحقیقات میدانی انجام دهند.
بخش سوم: مقاله تحقیقی
کارورزان موظفند در طول دوره، حداقل یک مقاله تحقیقی، با توجه به موارد ذیل، تدوین و در پایان دوره به واحد کارورزی ارائه نمایند.
مسئله تحقیق خود را در ابتدای دوره و با راهنمایی مربی کارورزی انتخاب کنند.
طرح تحقیق مربوط به مقاله مزبور، باید تا پایان نیمسال اول به واحد کارورزی تحقیق ارائه گردد. (نمونه این طرح در پیوست 2 آمده است)
مقاله باید بر اساس شیوهنامه تدوین و نگارش مقالات (مذکور در پیوست 3) تدوین شود.
تمام مراحل تدوین مقاله، باید تحت نظارت دقیق و کامل مربی کارورزی صورت پذیرد.
کارورزان پس از تدوین هر مرحله از مراحل چهارگانه تحقیق(طراحی، گردآوری، پردازش و تدوین)، باید آن را به صورت تایپ شده به مربی ارائه کنند.
مقاله مزبور باید در یکی از مجلات معتبر علمی، قابل چاپ باشد.