كتاب «شرح نهایةالحکمة» جلد سوم بخشي از دروس نهاية الحكمة استاد فرزانه، حضرت آيتالله محمدتقي مصباح يزدي «دامت بركاته» است كه با تلاش پژوهشگر ارجمند آقاي عبدالرسول عبوديت تحقيق و نگارش شده است و توسط انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) منتشر شده است.
معرفي كتاب
محور اصلى اين كتاب، نهاية الحكمه مرحوم علامه است. استاد مصباح ابتدا مطلب كتاب نهايه را كاملاً تقرير و تبيين كردهاند و در موارد لازم به نقد آن پرداخته و در پايان نظر مختار خود را مطرح ساختهاند. اين سبك تدريس در رشد فكرى و استقلال نظر دانشجو تأثير بسزا دارد.
کتاب نهایه شامل دوازده مرحله است. در این جلد، مرحلۀ پنجم و مرحلۀ ششم کتاب نهایهالحکمه شرح داده شده است. مرحلۀ پنجم در باره ماهیت و احکام آن است، شامل چیستی ماهیت، اعتبارات ماهیت، کلی و جزئی، ذاتی و عرضی، جنس و فصل و نوع و احکام هریک. مرحلۀ ششم نیز دربارۀ مقولات عشر است، شامل جوهر و احکام آن، کمیت و انواع آن، کیفیت و انواع آن و سرانجام اعراض نسبی و احکام آنها شامل اضافه و أین و متی و وضع و جده و أن یفعل و أن ینفعل.
گفتنى است استاد اين مباحث را به طلابى درس مىدادند كه قبلاً با مقدمات فلسفه آشنا شده بودند و دو كتاب بداية الحكمة و فلسفتنا را نزد استادان ديگر، و مواد درسى كتاب آموزش فلسفه را ـ كه در آن ايام هنوز به رشتة تحرير در نيامده بود ـ نزد خود ايشان فرا گرفته بودند. بنابراين آنان، هم با فلسفه و انواع استدلالهاى آن، و هم با مذاق استاد و شيوة تدريس و نقدها و موشكافىهاى ايشان آشنايى كافى داشتهاند. بر اين اساس، بعضى مطالبْ كمتر توضيح داده شده و حتى گاه به اشارهاى بسنده شده است. از سوى ديگر، سطح معلومات خوانندگان كتاب را نمىتوان با سطح آشنايى مستمعين درس يكسان فرض كرد. از اين رو در تدوين كتاب نبايد از توضيح مطالب مجمل يا تشريح مقدمات فروگذارى كرد. از این رو، محقق ارجمند، آقاى عبوديت در نگارش اين اثر، مطالبى را افزوده است كه از نظر استاد گذشته و مورد قبول ایشان است.
اين كتاب با این افزودهها روشن و روان گرديده است و خواننده را در فهم مطالب فلسفى يارى مىرساند. كتاب نهاية الحكمه در واقع خلاصهاى از فلسفة ملاصدراست كه به قلم علامة بزرگوار محمدحسين طباطبايى(ره) نگاشته شده و البته در مواردى نيز نظريات جديدى از خود ايشان بر افكار ملاصدرا افزوده شده است. اين كتاب، مقدمات غور در اسفار اربعه ملاصدرا را براى علاقهمندان فراهم مىسازد.
مقدمة معاونت پژوهش
پيشگفتار
مرحلـة پنجم در باب ماهيت و احکام آن
فصل اول: سلب نقيضين از مرتبة ذات ماهيت
1: تعريف ماهيت
2: جايگاه مباحث ماهوي در فلسفه
3: سلب نقيضين از مرتبة ذات ماهيت
1ـ3: لحاظ ماهيت به مثابه سنخي از حقيقت
2ـ3: ليست الماهية من حيث هي الا هي
3ـ3: اشکال و پاسخ
4ـ3: لزوم تقديم سلب بر حيثيت
4: توضيح دو اصطلاح
فصل دوم: اعتبارات ماهيت
1: اعتبارات سهگانة ماهيت
1ـ1: مقسم اعتبارات سهگانه
2ـ1: ماهيت به كدام اعتبار موجود است؟
2: معناي اعتبار بشرط لايي در ماده و صورت
1ـ2: مقايسة دو دسته اعتبار
3: كلي طبيعي
فصل سوم: كلي و جزئي /
1: تعريف کليت
2: بحث کلي
1ـ2: معناي كليت
2ـ2: بازگشت كليت به وجود ذهني
1ـ2ـ2: اشكال و پاسخ
3ـ2: اقسام تميّز
3: بحث جزئي
1ـ3: معناي جزئيت و تشخص
2ـ3: منشأ تشخص
1ـ2ـ3: تفاوت تميّز و تشخص
3ـ3: بازگشت عوارض مشخصه به علايم تشخص
4ـ3: اسباب و علل تشخص
5ـ3: منشأ جزئيت در مفاهيم
فصل چهارم: ذاتي و عرضي /
1: تقسيم كلي به ذاتي و عرضي
1ـ1: تقسيم عرضي به محمول بالضميمه و خارج محمول
2ـ1: نحوة عرضيت محمولِ ناشي از حلول عرض در جوهر
2: وجوه تمايز ذاتي از عرضي
1ـ2: ضرورت ثبوت ذاتي براي ذات
2ـ2: بينيازي ذاتي از علت
3ـ2: تقدم ذاتي بر ذات
3: نوع حمل ذاتي بر ذات
فصل پنجم: جنس و احكام آن /
1: تعريف
2: ابهامات ماهيت جنسي
1ـ2: ابهام جنس در مقايسه با ماده
2ـ2: ابهام جنس در مقايسه با نوع
3: كيفيت تقوم جنس به فصل
1ـ3: اشكال و پاسخ
4: نتايج
1ـ4: اتحاد نوع با هريك از جنس و فصل
2ـ4: جواز وجود اجناس و فصول مترتب در ماهيت واحد
3ـ4: اتحاد بالذات جنس با ماده، و فصل با صورت
1ـ3ـ4: وحدت مابهالاشتراك و مابهالامتياز در بسيط خارجي
فصل ششم: فصل و احكام آن /
1: كاربردهاي واژة «فصل»
2: تحقق ماهيت نوعي با وجود فصل اخير
1ـ2: اثبات اقوا بودن وجود فصل اخير ماهيت
3: عدم اندراج فصل در جنس خود
1ـ3: نقض از طريق اندراج صورت در جوهر
2ـ3: نقض از طريق اندراج نفس در جوهر
فصل هفتم: نوع و احكام آن /
1: نوع حقيقي و نوع اضافي
2: نوع كثيرالافراد و نوع منحصر در فرد
3: نحوة تركيب ماده و صورت
1ـ3: انواع تركيب
2ـ3: توضيح محل نزاع
3ـ3: نوع تركيب صورت و ماده از ديدگاه علامه
مرحلـة ششم در باب مقولات دهگانه /
فصل اول: مباحثي کلي دربارة مقولات /
1: معناي مقوله
2: اثبات مقوله
3: شمار مقولات
4: معناي نسبي بودن مقوله
فصل دوم: تعريف جوهر و اثبات جنسيت آن /
1: تعريف جوهر
1ـ1: واژة «ماهيت»
2ـ1: قيد «وجود در خارج»
3ـ1: قيد «بينيازي از موضوع مستغني»
1ـ3ـ1: نظر علامه مبني بر تقوم موضوع به استغنا
2ـ3ـ1: نظرية عدم تقوم موضوع به استغنا
3ـ3ـ1: بررسي
2: اثبات وجود جوهر
3: اثبات جنسيت جوهر
1ـ3: استدلال اول
2ـ3: استدلال دوم
4: امتناع جمع جوهريت و عرضيت در شيء واحد
فصل سوم: اقسام اولية جوهر /
1: تقسيم ابنسينا در نجات
2: تقسيم ابنسينا در شفا
فصل چهارم: جسم چيست؟ /
1: تعريف جسم
1ـ1: قيد «سهبعدي»
2ـ1: قيد «فرض»
3ـ1: قيد «امكان»
2: اثبات وجود جسم
3: بررسي مصداق جسم
1ـ3: رأي متكلمان
2ـ3: رأي نظّام
3ـ3: رأي دموكريتوس
4ـ3: رأي شهرستاني
5ـ3: رأي افلاطون
6ـ3: رأي ارسطو
7ـ3: رأي شيخ اشراق
1ـ7ـ3: اثبات مغايرت جسم تعليمي و طبيعي
2ـ7ـ3: تبعيت جسم طبيعي از جسم تعليمي در انقسامپذيري
8ـ3: جسم در فيزيك جديد
فصل پنجم: ترکب جسم از هيولا و صورت جسميه /
1: چيستي هيولا و اثبات وجود آن
1ـ1: پيشينه
2ـ1: حقيقت هيولا
3ـ1: اثبات وجود هيولا
1ـ3ـ1: برهان قوه و فعل
4ـ1: تلازم قوه با انفعال و قبول
2: اشکالات و نقضها و پاسخ آنها
1ـ2: اشکالات و پاسخها
1ـ1ـ2: اشکال بر نياز جسم به هيولا و پاسخ آن
2ـ1ـ2: اشکال بر جوهريت قبول و پاسخ آن
3ـ1ـ2: اشکال بر بقاي هيولا در جسم و پاسخ آن
2ـ2: نقضها و حلها
1ـ2ـ2: نقض برهان به نفس انساني و حل آن
الف) نقض برهان به موضوع بودن نفس و حل آن
ب) نقض برهان به ماده بودن نفس و حل آن
2ـ2ـ2: نقض برهان به هيولا و حل آن
3ـ2ـ2: نقض برهان به عقل و حل آن
3: هيولاي تحليلي
1ـ3: نظر صدرالمتألهين دربارة هيولاي مشايي
1ـ1ـ3: هيولاي مشايي يا هيولاي خارجيِ مغاير صورت
2ـ1ـ3: نفي هيولاي مشايي از طريق نفي تركيب انضمامي
3ـ1ـ3: نفي هيولاي مشايي از طريق نفي عليت صورت
2ـ3: هيولاي تحليلي چيست؟
1ـ2ـ3: اشتراك لفظي واژة «بالقوه»
2ـ2ـ3: امكان سيلان بسيط
فصل ششم: جداييناپذيري هيولا و جسميت از يكديگر /
1: تفسير جسميت
2: جداييناپذيري هيولا از صورت جسميه
1ـ2: وساطت فاعلي صورت در تحقق هيولا
2ـ2: اشكال و پاسخ
3ـ2: نتيجه
3: جداييناپذيري صورت جسميه از هيولا
1ـ3: توضيح مدعا
2ـ3: برهان
3ـ3: بينيازي صورت از هيولا در غير حال حركت
4ـ3: دخالت نداشتن هيولا در ماهيت جسم
5ـ3: نفي انقلاب در ذات در انواع مجردشده
4: تفسير تلازم هيولا و صورت بر پاية نظرية صدرالمتألهين
فصل هفتم: صور نوعيه /
1: ويژگيهاي صورت نوعيه
2: اثبات وجود صورت نوعيه
1ـ2: برهان اول
2ـ2: برهان دوم
3ـ2: برهان سوم
3: تقوم وجودي جسم به صورت نوعيه
1ـ3: تقوم صورت جسميه به صورت نوعيه
2ـ3: فاعلي بودن تقويم صورت نوعيه
3ـ3: نوع فاعليت صورت نوعيه
4ـ3: بررسي
فصل هشتم: تعريف كميت /
1: اوصاف ويژة كميت
1ـ1: اندازهپذيري يا قابليت اتصاف به برابري و نابرابري
2ـ1: بخشپذيري يا قابليت انقسام به اجزا
3ـ1: شمارشپذيري
2: تعريف كميت
فصل نهم: انقسامات كميت /
1: اقسام اوليه و اقسام اخير كميت
1ـ1: كميت متصل يا مقدار
1ـ1ـ1: انواع كميت متصل
2ـ1: كميت منفصل يا عدد
2: نحوة اختلاف اقسام اخير كميت
1ـ2: نحوة اختلاف اقسام عدد
2ـ2: نحوة اختلاف اقسام اخير كميت متصل
3ـ2: حكم كميت نامنظم
3: وجود اقسام كميت در خارج
فصل دهم: احكام كميت /
1: گسترة انواع كميت
1ـ1: گسترة كميت منفصل
2ـ1: گسترة كميت متصل
2: نفي تضاد در كميت
1ـ2: نفي تضاد در اعداد
2ـ2: نفي تضاد در كميات متصل
3: نفي شدت و ضعف در كميت
4: نامتناهي بودن اعداد
1ـ4: معاني «بينهايت»
2ـ4: نفي عدد بينهايت
3ـ4: بينهايت بودن اعداد
5: تناهي ابعاد
فصل يازدهم: تعريف كيفيت و اقسام اولية آن /
1: تعريف كيفيت
2: اقسام اولية كيفيت
فصل دوازدهم: كيفيات محسوس /
1: مبصرات يا ديدنيها
1ـ1: رنگ
2ـ1: نور
2: مسموعات يا شنيدنيها
3: مذوقات يا چشيدنيها
4: مشمومات يا بوييدنيها
5: ملموسات
فصل سيزدهم: کيفيات مختص به کميات /
1: خلقت يا صورت
1ـ1: ديدگاه اثباتي
2ـ1: ديدگاه انکاري
2: شکل و زاويه
1ـ2: شکل
2ـ2: زاويه
3: راستي و انحنا
1ـ3: صدق تعريف کيفيت بر راستي و انحنا
2ـ3: نفي تضاد ميان راستي و انحنا
3ـ3: اختلاف نوعي خط راست و خط منحني
4ـ3: نفي تضاد ميان خط راست و خط منحني
5ـ3: نفي اشتداد و تضعف ميان خط راست و خط منحني
4: کيفيات عارض اعداد
1ـ4: صدق حد کيفيت بر عوارض اعداد
2ـ4: نفي تضاد ميان عوارض اعداد
3ـ4: نفي تشکيک در کيفيات مختص به اعداد
5: وجود کيفيات مختص به کميات در مجردات مثالي
فصل چهاردهم: كيفيات استعدادي /
1: معاني قوه و لاقوه
2: نفي قوة فاعليت
3: معناي جنسي جامع ميان قوه و لاقوه
فصل پانزدهم: كيفيات نفساني /
1: اراده
1ـ1: مفهوم اراده
2ـ1: مبادي فعل اختياري در انسان
3ـ1: نقش هريك از مبادي فعل ارادي در آن
4ـ1: ملاك اختياري بودن فعل
5ـ1: نظر نهايي صدرالمتألهين و علامه دربارة اراده
2: قدرت
3: علم
4: خُلق
1ـ4: تعريف خلق
2ـ4: فضايل و رذايل و اصول آنها
3ـ4: جايگاه عدالت و ظلم
4ـ4: دامنة موجودات داراي خُلق
5ـ4: حال ضد خلق
5: لذت و رنج (اَلم)
1ـ5: تعريف لذت و رنج
2ـ5: آيا لذت و رنج ادراكاند؟
3ـ5: رابطة ميان اعتقاد مدرک و لذت و رنج او
4ـ5: انواع لذت و رنج و مراتب هريک
5ـ5: عدمي بودن رنج
1ـ5ـ5: رنج حقيقي و عدم ملكه بودن آن
2ـ5ـ5: عدمي بودن رنج حقيقي
3ـ5ـ5: مشكل شر بالذات بودن رنج
فصل شانزدهم: اضافه /
1: معيار نسبي بودن مقوله
1ـ1: نظرية دخالت نسبت در ماهيت عرض نسبي
2ـ1: ابطال نظريه
3ـ1: نظرية دخالت نسبت در وجود عرض نسبي
2: تكرّر نسبت
3: تفاوت اضافه با مضاف
4: تعريف اضافه
5: وجود اضافه در خارج
6: نحوة وجود اضافه از ديدگاه علامه
7: تقسيمات اضافه
1ـ7: اضافة متشاکلةالاطراف و اضافة مختلفةالاطراف
2ـ7: اضافة خارجي و اضافة ذهني
8: احکام اضافه
1ـ8: عموميت عروض اضافه
2ـ8: احکام تکافؤ اضافه
1ـ2ـ8: مشكل تكافؤ در اجزاي زمان و حل آن
2ـ2ـ8: مشكل تكافؤ در علم به معلوم معدوم
فصل هفدهم: اَيْن و مكان /
1: اَيْن
1ـ1: حقيقت اَين
2ـ1: تقسيمات اَيْن
2: حقيقت مكان
1ـ2: وجود مكان
2ـ2: ماهيت مكان
1ـ2ـ2: بازگرداندن مكان به سطح جسم حاوي
2ـ2ـ2: بازگرداندن مكان به بُعد مفطور
3ـ2ـ2: بازگرداندن مكان به حجم منتزع
فصل هجدهم: متي /
1: زمان
2: حقيقت متي
3: انقسامات متي
1ـ3: انقسام به حقيقي و غيرحقيقي
2ـ3: انقسام به آني و تدريجي
3ـ3: انقسام به بالذات و بالعرض
فصل نوزدهم: وضع /
1: تعريف وضع
2: تقسيمات وضع
1ـ2: تقسيم وضع به بالقوه و بالفعل
2ـ2: تقسيم وضع به بالطبع و لابالطبع
3: احکام وضع
1ـ3: وقوع تضاد در وضع
2ـ3: وقوع شدت و ضعف در وضع
4: وضع غيرمقولي
1ـ4: وضع اشاري
2ـ4: وضع کمّي
فصل بيستم: جده
1: جده از ديدگاه فيلسوفان قديم
2: جده از ديدگاه رايج در فلسفة اسلامي
فصل بيستويکم: انيفعل و انينفعل
1: حقيقت انيفعل و انينفعل
2: موضوع انيفعل و انينفعل
3: نحوة وجود انيفعل و انينفعل
4: نسبت دو مقوله با تحريک و تحرک و با خود حرکت
5: آرا در باب عرضيت دو مقوله
6: ارزيابي مقولات نسبي
منابع
نمایهها
خريد الكترونيكی كتاب و دانلود سی صفحه نخست کتاب در Eshop.iki.ac.ir