کتاب الگوی توزیع درآمد و ثروت از دیدگاه قرآن کریم به همت حجتالاسلام دکتر سید محمدکاظم رجایی با همکاری حجج اسلام آقایان مهدی محمدیان و نصرالله انصاری در مرکز پژوهش کاربردی اقتصادی اجتماعی قدر نگارش و به وسیله انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در قالب 289 صفحه وزیری در پاییز 1398 منتشر شده است.
در این کتاب تلاش شده به این پرسشهای اساسی پاسخ داده شود: الگوی توزیع چیست؟ الگوی توزیع درآمد و ثروت از منظر قرآن کریم چه الگویی است؟ این الگو با الگوهای برآمده از نظریات عدالت موجود بر پایه اقتصاد سرمایهداری و اندیشههای بشری چه تفاوتی دارد؟ الگوی توزیع درآمد و ثروت برگرفته از قرآن کریم بر چه مبانی استوار است؟ زیرساختها و مؤلفههای آن کداماند؟ چه اهدافی را دنبال میکند؟ و سرانجام، رابطه رشد، عدالت و معنویت در این الگو چگونه است؟
از یک الگوی مطلوب انتظار میرود بتواند پدیدههای پیچیده را در مقیاسی کوچک سادهسازی کند. الگوی توزیع درآمد و ثروت از منظر قرآن کریم به مجموعه نظاممندی از مبانی و زیرساختها (چون مالکیت حقیقی خداوند (اراده او) بر هستی، جانشینی انسان و امانت بودن مال در دست او)؛ اهداف (معنویت، عدالت و رشد)؛ فروض و راهبردها (چون عبادت بودن کار و فعالیت اقتصادی، ممنوعیت کنز، اتلاف و معطلگذاردن سرمایه و نیروی کار)؛ و ساختارها و نهادهایی چون خانواده، دولت و عموم مسلمین گفته میشود که در ساختاری منطقی، بر اساس مبانی و اصول اقتصاد قرآنی و در چهارچوب حقوق و اخلاق قرآنی، نقشه جامعی را از مبانی تا تقسیم درآمد و ثروت از مجراهای مختلف در پیکره جامعه از منظر قرآن کریم ارائه میکند. کتاب فوق با روش استنباط نظریه، در مقام ترسیم این الگو یا نقشه جامع است و مسیر کسب درآمد اولیه، ثانویه و سپس توزیع آن را نشان میدهد. همچنین، همزمانی، هماهنگی و هم افزایی معنویت، عدالت و رشد در الگو را به نمایش میگذارد.
فصل اول کتاب به مباحث كلی و بیان مفاهیم اختصاص یافته است. فصل دوم، تلاشهای انسانی در ارتباط با مبانی عدالت توزیعی را مورد بررسی قرار داده است تا هم شدت نیاز و هم كاستی تكاپوهای بشری برای رفع آن نیاز را نشان دهد. در فصل سوم مبانی قرآنی توزیع درآمد و ثروت (عدالت توزیعی) به بحث گذاشته شده تا نقایصِ آشكارشده نظریههای غیروحیانی در مبانی اساسی همچون معرفتشناختی، هستیشناختی، ارزششناختی و انسانشناختی برطرف شود و پایههای اصلی توزیع درآمد و ثروت مشخص گردد. فصل چهارم به نهاد مالكیت بهعنوان پایه و نهاد اصلی توزیع اختصاص یافته است. در فصل پنجم، چگونگی توزیع منابع طبیعی بهعنوان اولین عرصه عملی توزیع فرصتها و همزمانی و هماهنگی عدالت و رشد بررسی شده است. فصل ششم به سهم عادلانه عوامل تولید بهعنوان ایجادكنندگان درآمد و ثروت یا گام دوم همزمانی رشد و عدالت پرداخته است. در فصل هفتم، موضوع توازن و همسنگی سطح زندگی مورد بررسی قرار گرفته تا اولاً ثمره بحث حقوقی مالکیت و بحث کارکردی سهم عوامل مشخص شود، ثانیاً تکلیف خانوادههایی که به هر دلیل نتوانستند در فرایند تولید کالای اولیه یا ثانویه مشارکت کرده و درآمد کسب کنند، مشخص گردد. فصل هشتم كه به جمعبندی كتاب میپردازد، به انسجامبخشی و یکپارچهسازی الگوی توزیع درآمد و ثروت اختصاص یافته است.
سخن مرکز
مقدمه معاونت پژوهش
فهرست مطالب
فصل اول: کليات و مفاهيم
مقدمه
1. مفاهيم
1.1. درآمد
2.1. ثروت
الف) بازدهي اجزاي ثروت
ب) بازدهي داراييهاي مالي
3.1. توزيع
الف) توزيع در لغت
ب) توزيع در اصطلاح
ج) توزيع در قرآن کريم
د) الگوي توزيع درآمد و ثروت
4.1. توازن
الف) توازن در لغت
ب) توازن در اصطلاح
ج) توازن در قرآن کريم
2. پيشينه موضوع
فصل دوم: مباني نظريههاي متعارف عدالت توزيعي
مقدمه
1. نظريههاي تا عصر روشنگري
1.1. افلاطون
2.1. ارسطو
3.1. اکوايناس
2. عصر روشنگري
1.2. رويکرد آزاديخواهانه
الف) جان لاک
ب) کانت
ج) هايک
د) رالز
هـ) نوزيک
و) آمارتيا سن
ز) فريدمن
2.2. رويکرد مطلوبيتگرايانه
الف) هيوم
ب) بنتام
3.2. رويکرد قراردادگرايانه
الف) روسو
4.2. رويکرد مساواتطلبانه
الف) پرودن
ب) مارکس
3. ارزيابي کلي
فصل سوم: مباني توزيع درآمد و ثروت از ديدگاه قرآن کريم
مقدمه
1. مباني معرفتشناختي
2. مباني هستيشناختي
1.2. نگاه توحيدي به هستي
2.2. توزيع تکويني
الف) برتري تكويني
ب) فلسفه تفاوتها
3. مباني انسانشناختي
1.3. كرامت انسان
2.3. دوساحتي بودن انسان
3.3. خلافت و جانشيني انسان
الف) اهدافِ جانشيني
ب) پيامد جانشيني
4.3. پاسخگويي انسان در جهان واپسين
4. مباني ارزششناختي
1.4. معيار ارزش نبودن ثروت
2.4. بهرهبرداري ارزشي از ثروت
5. جمعبندي
فصل چهارم: مالکيت درآمد و ثروت در قرآن
مقدمه
1. مفهوم مالکيت
1.1. ملکيت در لغت
2.1. ملکيت در فلسفه
3.1. ملکيت در فقه
4.1. ملکيت در قرآن
5.1. انواع ملکيت در قرآن
الف) مالکيت حقيقي
ب) مالکيت اعتباري
ج) ويژگيهاي مالکيت اعتباري
د) انواع مالکيت اعتباري
هـ) محدوديتهاي مالکيت خصوصي
2. جمعبندي
فصل پنجم: توزيع منابع طبيعي و ثروتهاي اوليه در قرآن
مقدمه
1. تعريف منابع طبيعي
2. انواع منابع طبيعي
3. منابع طبيعي در قرآن
4. توزيع منابع طبيعي
1.4. زمين
الف) زمينهاي خصوصي
ب) زمينهاي عمومي
ج) زمينهاي دولتي
2.4. معادن و مواد اوليه زمين
3.4. آبها
الف) آبهاي آزاد
ب) آبهاي زيرزميني
ج) مباحات عامه و نقش دولت
4.4. هوا و فضا
5.4. ساير ثروتهاي طبيعي (مباحات عامه)
5. جمعبندي
فصل ششم: سهم عوامل توليد در بازار اسلامي
مقدمه
1. عوامل توليد از نگاه قرآن
2. سهم نيروي انساني
1.2. سهم نيروي انساني در توليد اوليه
2.2. سهم نيروي انساني در توليد ثانويه
3. سهم سرمايه فيزيکي
4. سهم دارايي مالي
5. سهم جامعه و دولت
6. مشارکت در سهمبري منابع ثروت
7. دستمزد و سهم بازاري
8. جمعبندي
فصل هفتم: توازن يا همسنگي سطح زندگي
مقدمه
1. مفهوم «توازن» در قرآن
1.1. آيه «فئ» و توازن
الف) واژگان مهم آيه
ب) دلالت آيه
ج) تعميم دلالت آيه
د) جمعبندي و مؤيد روايي
2. سازوکارهاي قرآني رسيدن به توازن در جامعه
1.2. منابع براي همه
2.2. حاکميت عدالت بر روابط اقتصادي
3.2. طبيعت احکام مالي اسلام
الف) واجبات مالي تعييني
ب) واجبات مالي کفايي
4.2. کفالت همگاني يا مواسات
5.2. دولت مسئول
3. جمعبندي
فصل هشتم: ترسيم الگوي توزيع درآمد و ثروت از منظر قرآن کريم
1ـ چيستي الگو
2. زيرساخت
1.2. خداوند مالک حقيقي همه هستي
2.2. هدايت مخلوقات و انسان به سمت کمال
3.2. انسان خليفه و جانشين خدا
4.2. نعمتهاي الهي براي همه
5.2. قبض و بسط روزي در مشيت الهي
3. اهداف
1.3. اخلاق و معنويت
2.3. عدالت
3.3. رشد و پيشرفت
4. فروض و راهبردها
1.4. منع اسراف و اتلاف منابع
2.4. عامل توليد در اوج بهرهوري
3.4. تفاوت در رزق و عدم فاصله فاحش
4.4. همزماني، هماهنگي و همافزايي رشد، عدالت و معنويت
5. ساختار و کانون توزيع
1.5. خانواده کانون فعاليت اقتصادي
2.5. دولت موظف به فراهمسازي زيرساختها، هدايت و نظارت
3.5. عموم مردم ياور دولت و خانواده
4.5. مشارکت همگاني در سرمايهگذاري و تکافل اجتماعي و کارآيي اقتصاد
6. جمعبندي و نتيجهگيري
نمايه
منابع