سایة سنگین اصولی نظیر نظم نظامي، اطاعت محض و وطندوستی افراطی در روابط فرمانده و سرباز گاهی باعث مشکلات و حتی انحطاط اخلاقی آنان شده است. باآنکه روابط فرمانده و سرباز در تمام ارتشهای دنیا و نیروهای مسلح تعریف، و قوانین آن تبیین شده است، هنوز معضلات شدید اخلاقی در روابط آنان رخ مینماید.
برای اینکه روابط فرمانده و سرباز در جهت تعالی روح ملکوتیشان باشد، باید در مبانی اخلاقی روابط آنان تأملي کنيم؛ یعنی همان واقعیتها و هستها که جهانبینی فرمانده و سرباز را تشکیل میدهند. این مبانی به بایدها و نبایدهای کلی میانجامد که ما آنها را اصول مینامیم و میتوان از آنها برای ارزشگذاری در روابط آنان بهره برد.
اصول و روشهای تعامل فرمانده و سرباز گوناگون است. برخی با تقلید از نظامهای ارتشهای استکباری و با صورتبرداری از این نظامها و بدون توجه به اصول اسلامی، بهویژه انسانشناسی اسلامی، اصولی را در ارتشهای اسلامی عملیاتی کردهاند و ازاینرو، برخی از این اصول و روشها رنگ و بوی اخلاقیـ اسلامی ندارند؛ یعنی براساس قرآن و سنت معصومان نیستند و حتي برخی از آنها در طرفین اثر منفي میگذارند. با توجه به این مطلب، لازم است هم تصویری درست از اصول حاکم بر نظامیان داشته باشیم و هم در روشهای آنان تأمل کنیم؛ اموری که بهشایستگی به آنها پرداخته نشده است.
عملیاتی کردن اصول اسلامی برای برنامهریزان و مربیان دشوار است؛ بهویژه در محیطهای نظامی که محیطهايی بسته و خشک و با نظمي سيستمي است؛ زیرا برخی از آنان راههای ايفاي وظايف اخلاقی را بهدرستی تشخیص نمیدهند؛ مثلاً میدانند که فرمانده باید با اخوت بر قلبها حکومت کند و بدينمنظور فرمانبر باید محبت فرمانده را در دل داشته باشد؛ اما محبت کردن به آنان با تنبیهها و سختگیریهای نظامی تزاحم دارد.
به سبب وجود این نیازمندیها، تحقیق پيش رو با موضوع روابط اخلاقی فرمانده و سرباز براساس قرآن و سنت معصومان و به روش تحلیلی ـ توصیفی انجام شده است.
نويسندة اين کتاب، با کسب تجربيات فراوان از زندگي دهساله در ميان فرماندهان و سربازان در جبهه و پشت جبهه، کوشيده است برخي از اين تجربيات را تبيين علمي کند. در تحقيق حاضر، به مبانی این موضوع در حوزههای معرفتشناسی، هستیشناسی، انسانشناسی، ارزششناسی و کلامی اشاره، و با توجه به آنها و آیات و روایات، ده اصل احصا، و 42 روش استخراج كرده که 22 مورد تزاحم اصول با روشها و حل آنها با استفاده از آیات و روایات به دست آمده است. ازاينرو این تحقیق ميتواند فرماندهان و مربیان سربازان را در دستيابي به آگاهیهای اسلامی همراه با تحلیلهای لازم برای برخورد و تعامل سازنده با سربازان یاری رساند.
این کتاب در دو فصل سامان داده شده است: فصل اول به کلیات و مفاهیم ميپردازد و فصل دوم به اصول، روشها و تزاحمات. این موضوعات را جداگانه در فصلهای گوناگون قرار داده نشده است تا مخاطب برای فهم بهتر، آنها را پيدرپي مطالعه کند.
فصل اول: کلیات و مفاهیم
اصول
روشها
اخلاق
فرمانده
سرباز
سنت معصومان(ع)
تزاحم
مصلحت
خلاصة فصل اول
فصل دوم: اصول، روشها و تزاحمات در روابط فرمانده و سرباز
مقدمه
اصل خدامحوری (دینمحوری)
اصل مسئولیت
اصل اطاعتپذیری
اصل عدالتمحوري
اصل بصیرتافزایی
اصل حفظ کرامت، حرمت و عزت
اصل نظم و انضباط
اصل اخوت
اصل رازداری
اصل وطندوستی
نتیجهگیری