كرسی ترویجی «انتخابات از ديدگاه استاد مطهري؛ وكالت يا تفويض حكومت»
گروه علوم سياسي مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
با همکاري بنياد علمي فرهنگي استاد شهيد مطهري و دبیرخانه کرسی‌ها برگزار میکند:
كرسی ترویجی
«انتخابات از ديدگاه استاد مطهري؛ وكالت يا تفويض حكومت»
سخنران: حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر مهدي قرباني
ناقد: حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر حمزه‌علي وحيدي‌منش
مدیرکرسی: حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر محمدعلي رنجبر
زمان: چهارشنبه 4 دي ماه 1398 ساعت: 18:00
مکان: قم، بلوار جمهوری اسلامی، موسسه امام خمینی (ره)، طبقه پنجم، سالن اندیشه
چكيده
شهید مطهری در خصوص ماهیت انتخابات و رأی دادن دو دیدگاه را مطرح کرده است:
دیدگاه اول ماهیت انتخابات وکالت می‌داند؛ یعنی مردم از طریق شرکت در انتخابات و دادن رأی برای خود وکیل انتخاب می‌کنند. منظور از وکالت این است که انسان در برخی مسائلی که جزء حقوق شخصی خودش است فرد یا افرادی را نماینده و نایب از طرف خود انتخاب میکند تا در کاری که مربوط به شخص اوست دخل و تصرف نماید. برای مثال اگر اعضای یک شرکت سهامی از طریق رأی‌گیری اعضای هیئت مدیره را انتخاب کنند، بدین معناست که انتخابشوندگان وکالت دارند تا در اموال آنها تصرف کنند. در این صورت، لزومی ندارد انتخاب‌کنندکان خودشان هم صلاحیت این کار را داشته باشند؛ اما از آنجایی که اموال به آنها تعلق دارد، نمی‌توان نظرشان را نادیده گرفت و اگر صغیر باشند سرپرستشان می‌توانند از طرف آنها رأی دهند. ازاین‌رو وقتی گفته می‌شود رأی دادن در انتخابات حقیقتش توکیل است یعنی افراد یک کشور که قوانین و تصمیمات گرفته شده به شئون مختلف زندگی آنها مربوط است، برای خودشان وکیل انتخاب می‌کنند تا از جانب آنها تصمیمات مرتبط با شئون زندگی‌شان را اتخاذ نمایند.
در این دیدگاه استدلال می‌شود که شهروندان صاحب حق و مالک اموالی هستند و جان، آبرو و ناموس در کشورشان هست. برای اداره کشور باید کارهایی انجام و تصمیماتی گرفته شود که به مال و جان مردم مربوط است. اصل اولی این است که در این تصمیم‌ها باید همه شهروندان رأی و نظر خود را اعلام کنند؛ اما ازآنجاکه امکان ندارد به همه افراد مشورت و تبادل نظر کرد، از میان خودشان افرادی را برای وکالت برمی‌گزینند تا از طرف آنها تصمیم بگیرند. بنابراین، انتخابشوندگان حاکم بر مردم نیستند و تنها وکیل آنها هستند.
دیدگاه دوم ماهیت انتخابات را تفویض حق حکومت می‌داند. طبق این دیدگاه، باید در اجتماع گروهی حاکم بر دیگران باشند که اطاعت از آنها واجب است. با توجه به اینکه طبقه حاکم، طبقه‌ای مشخص و معنین نیست، خود افراد باید از میان خودشان طبقه‌ای را برای حکومت کردن انتخاب کنند؛ زیرا همه افراد باهم مساوی و بالقوه می‌توانند حاکم باشند. ولی ازآنجاکه حکومت همگانی ممکن نیست، افراد این حق خود را به دیگری واگذار می‌کنند.
شهید مطهری دیدگاه اول را پذیرفته است و و برای اثبات آن بر مالکیت عام انسان استدلال میکند و البته تلقی عمومی از انتخابات را نیز مؤید دیدگاه خود می‌داند که از نماینده معمولاً به‌عنوان وکیل یاد می‌شود. این دیدگاه، مبنایی است که در تبیین بسیاری از مسائل انتخابات راهگشاست. قلمرو انتخابکنندگان، قلمرو انتخابشوندگان و حتی قلمرو انتخابات مباحثی هستند که میتوان آنها را با اتکای به دیدگاه شهید مطهری توضیح داد. البته استاد مطهری برخی از این موارد را با استفاده از نظریه وکالت توضیح دادهاند.