كتاب «ولایت فقیه در احادیث نبوی» منتشر شد
ولایت فقیه در احادیث نبوی
نقد کتاب حکومت ولایی
سیداحمد مرتضایی
كتاب «ولایت فقیه در احادیث نبوی (نقد کتاب حکومت ولایی)» پژوهشي است در قلمرو فقه حکومتی كه با تلاش پژوهشگر ارجمند جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای سیداحمد مرتضایی نگارش يافته و در 504 صفحه وزیری توسط انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) منتشر شده است.
معرفي كتاب
بعد از تشکیل حکومت اسلامی در ایران، موضوع ولایت فقیه بیشتر مورد توجه قرار گرفت و کتاب‌های متعددی نیز در این زمینه نوشته و به روایات متعددی از پیامبر و ائمه استناد و استدلال شده است. در مقابل نیز، برخی این روایات را بررسی و نقد، و شبهاتی دربارة آنها مطرح کرده‌اند. به همین دلیل در این تحقیق، ادلة ولایت فقیه و در ضمن آن، کتاب حکومت ولایی، نوشتة آقای محسن کدیور، بررسی و نقد می‌شود. به منظور بررسی جامع‌تر، در این كتاب تنها چهار حدیث نبوی مطرح می‌شود:
1. السُّلْطَانُ وَلِىُّ مَنْ لا وَلِىَّ لَهُ
این حدیث نبوی از سه جهت بررسی می‌شود:
1ـ1. سند حدیث: بعضي از فقهای شیعه به طور مطلق و بدون بحث دربارة سند به آن استناد و عمل کرده و در واقع حدیث را پذیرفته‌اند؛ برخی دیگر دربارة حدیث بحث، و آن را تأیید کرده‌اند؛ و شماري نیز آن را به طور مشروط پذیرفته‌اند؛
2ـ1. مصداق سلطان: شمار اندکي، مصداق سلطان را معصوم دانسته‌اند؛ ولی اکثر فقها این حدیث را عام دانسته و فقیه جامع‌الشرایط را از مصادیق سلطان شمرده و افزون بر این، برخی مصداق سلطان را منحصر به فقیه دانسته‌اند و معتقدند در زمان غیبت، مصداقی غیر از فقیه، برخلاف ظاهر حدیث است؛
3ـ1. قلمرو ولایت سلطان: برخی ولایت سلطان را منحصر به امور خاص، ولی قریب به اتفاق فقها ولایت را عام و مطلق و شامل تمام امور و شئون اجتماعی مردم می‌دانند.
2. اللَّهُمَ ارْحَمْ خُلَفَائِي
این حدیث از چهار جهت بررسی می‌شود:
1ـ2. سند حدیث: اکثر فقها، سند حدیث را تأیید کرده‌اند؛
2ـ2. مصداق خلفا: افراد نادری مصداق خلفا را در این حدیث، ائمه و افراد بسیار معدودی مصداق خلفا را روات و ناقلان حدیث می‌دانند؛ ولی بسیاری مصداق خلفا را فقها می‌دانند؛
3ـ2. مصداق جملة الَّذِينَ يَأْتُونَ مِنْ بَعْدِي يَرْوُونَ حَدِيثِي وَسُنَّتِي: تعداد بسیار معدودی مصداق آن را ائمه می‌دانند ولی اکثر قریب به اتفاق فقیهان بر این باورند که مصداق آن، فقهايند؛
4ـ2. قلمرو خلافت: شمار معدودی، قلمرو ولایت را در حدیث مزبور محدود می‌دانند؛ ولی بسیاری از فقها معتقدند ولایت در این حدیث نبوی مطلق است و شامل تمام شئون قابل انتقال پیامبر می‌شود.
3. الْفقهاء أُمَنَاءُ الرُّسُل
برای بررسی این حدیث دیدگاه فقها دربارة سند و قلمرو بیان شود:
1ـ3. سند حدیث: تعداد بسیار معدودی در سند این حدیث خدشه کرده‌اند؛ ولی اکثر فقها سند آن را تأیید و در ابواب مختلف فقه به آن عمل کرده‌اند؛
2ـ3. قلمرو حدیث: پیامبران سه شأن دارند: ابلاغ دین؛ قضاوت و فصل خصومت؛ ولایت و حکومت سیاسی. بسیاری از فقها معتقدند این حدیث در باب ولایت فقیه مطلق است و شئون سه‌گانة ولایت، یعنی افتا و قضا و اجرا برای فقیه را در بر مي‌گيرد.
4. إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الأَنْبِيَاءِ
این حدیث از چهار جهت بررسی می‌شود:
1ـ4. سند حدیث: افراد معدودی سند حدیث را ضعیف شمرده‌اند، ولی بسیاری از علما، بلکه اکثر قریب به اتفاق آنان، این حدیث را مورد اعتماد دانسته‌اند؛ زیرا بسیاری از آنها سند حدیث را صحیح و قوی می‌دانند و برخی نیز که سند آن را ضعیف شمرده‌اند، به دلیل جابر ضعف سند، حدیث را مورد اعتماد می‌دانند؛
2ـ4. مصداق علما: تعداد معدودی مصداق «علما» را با تعابیر متعددی مانند «ائمه»، «معصومین» و «اوصیا» بیان کرده‌اند؛ ولی بسیاری از اسلام‌شناسان، مصداق آن را «علما و فقها» می‌دانند؛
3ـ4. مصداق میراث: برخی مصداق آن را «علم و حدیث» و بسیاری از فقها معتقدند مصداق میراث در حدیثْ ولایت و حکم است؛
4ـ4. قلمرو ولایت فقیه: برخی ولایت را محدود به موارد خاص، ولی بسیاری دیگر آن را عام و شامل امور حکومتی و ادارة امور سیاسی اجتماعی مردم می‌دانند.
خريد اينترنتي كتاب در Eshop.iki.ac.ir
آقاي سید احمد مرتضایی سال 1349 در شهرستان اندیمشک به دنیا آمد. وی داراي مدرک حوزوي سطح چهار و افزون بر آن دارای مدرك كارشناسي ارشد رشته حقوق است. بیشتر آثار نویسنده در حوزة فقه حکومتی است. از آثار وی می‌توان به این موارد اشاره کرد: 1. نظارت استصوابی يا استطلاعي (ناشر: انتشارات مؤسسه امام خميني(ره))؛ 2. مبانی و سازوکار نظارت در حکومت اسلامی (ناشر: انتشارات مؤسسه امام خميني(ره))؛ 3. بررسی فقهی حقوقی اهانت به مقدسات (ناشر: انتشارات مؤسسه امام خميني(ره))؛ 4. إهانة المقدّسات الإسلامية في رحاب الفقه والقانون (ناشر: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه)؛ همچنین بیش از بیست مقاله در مجلات علمی‌ـ پژوهشی/ علمی‌ـ ترويجي/ دانش‌نامه‌ها و همایش‌های ملی و بین‌المللی از وی نشر یافته است.
مقدمة معاونت پژوهش
مقدمه مفهوم‌شناسي فقه و فقیه 1. مفهوم لغوي فقه فهم (فهمیدن) علم (دانستن) فطنه تبیین شق و فتح نتیجة مفهوم‌شناسي لغوی فقه 2. مفهوم اصطلاحي فقه فقه در قرآن و حدیث الف) فقه در قرآن ب) فقه در حدیث اول. علم یادگیری دین دوم. راوی و فقیه سوم. مرجعیت و تقلید فقه در فقه و اصول الف) مفهوم فقه در صدر اسلام ب) مفهوم فقه در اصطلاح فقها و اصولیون اول. تعریف نخست دوم. تعریف دوم نتیجة مفهوم‌شناسي اصطلاحي فقه مفهوم‌شناسي ولایت 1. مفهوم لغوی ولایت سلطان الف) قوه و قهر (توانایى و تسلط و غلبه) ب) قدرت حاکم و پادشاه/ قدرت حکمرانی و پادشاهی ج) والی و ولایت د) حجت و دلیل خطه اماره تدبیر امور و تولی الامر نصرت 2. مفهوم ولایت فقیه و ولیّ فقیه مفهوم‌شناسي چالش 1. چالش در فرهنگ‌های فارسی 2. چالش در فرهنگ‌های انگلیسی 3. چالش در فرهنگ‌های حقوقی 4. نتیجة مفهوم‌شناسي چالش سند حدیث 1. اعتبار سند حدیث 2. نقل نشدن حدیث در جوامع روایى شیعه 3. حدیث نبودن این عبارت 4. کثرت استعمال و جبران نشدن ضعف سند 5. استناد فقها به این حدیث و جبران ضعف سند استناد مطلق در موضوعات گوناگون استناد همراه با تأیید صریح استناد مشروط مصداق سلطان 1. شمول سلطان عادل بر فقهاى عادل در عصر غیبت 2. دیدگاه فقها دربارة مصداق سلطان اختصاص سلطان به امام اطلاق سلطان و حاکمیت فقیه اختصاص سلطان به فقیه در زمان غیبت نتیجة دیدگاه فقها قلمرو و حدود ولایت فقها 1. ولایت خاص و مقید 2. ولایت عام و مطلق نتیجة قلمرو و حدود ولایت سند حدیث 1. حدیث در جوامع روایی شیعه حدیث اللَّهُمَ ارْحَمْ خُلَفَائِي احادیث مشابه 2. ایرادهای سند حدیث 3. تأیید سند حدیث مصداق خلفاى پیامبر(صلي‌الله عليه و آله) 1. ائمه(عليهم‌السلام) اختصاص يافتن خلفا به ائمه(عليهم‌السلام) اختصاص نیافتن خلفا به ائمه(عليهم‌السلام) 2. روات و ناقلان حدیث خلافت روات و ناقلان حدیث بررسی و نقد 3. فقها مصداق «الذین یأتون من بعدى یروون حدیثى وسنتى» 1. ائمه(عليهم‌السلام) 2. فقها قلمرو و حدود ولایت فقها 1. بررسی مناقشة منسوب به علما در اطلاق خلافت 2. ولایت خاص و مقید 3. ولایت عام و مطلق سند حدیث 1. حدیث در جوامع روایی شیعه 2. ارزیابی سند حدیث رُسُل و تشکیل حکومت 1. تشکیل حکومت، وظیفة تمام رُسُل 2. علت تشکیل ندادن حکومت قلمرو و حدود ولایت فقها 1. بررسی کتاب حکومت ولایی 2. ولایت خاص و مقید 3. ولایت عام و مطلق اشکالات و شبهات 1. رابطة امانت با ولایت در تصرف 2. تناسب مفهوم «امانت» با «ولايت تصرف» 3. امانت در فتوا یا ولایت 4. تناسب اعطای منصب با خلیفه و تناسب امین با احکام سند حدیث 1. حدیث در جوامع روایی شیعه روایت قداح روایت ابو‌البختری روایت مشابه روایت «قداح» 2. بررسی سند روایت «قداح» و روایت ابو‌البختری سند ضعیف سند قوی مصداق «علما» در حدیث 1. ائمه، معصومین و اوصیا(عليهم‌السلام) الف) ائمه(عليهم‌السلام) ب) معصومین(عليهم‌السلام) ج) اوصیا(عليهم‌السلام) بررسی اجمالی 2. علما و فقها تفاوت شیوة کسب علم (علم لدنی و اکتسابی) اختلاف مراتب صفات و مصداق عالم تناسب ویژگی و صفات با شأن و مقام صراحت برخی روایات دیگر بر فقها ظهور لفظ مصداق میراث در حدیث 1. علم و حدیث 2. ولایت و حکم علم و فقه، ملاک ولایت اطلاق و عموم ارث انتقال ولايت و حكومت قلمرو و حدود ولایت فقها 1. ولایت خاص و مقید 2. ولایت عام و مطلق منابع نمایه‌ها 
فصل نخست: مفاهیم
فصل دوم:السُّلْطَانُ وَلِىُّ مَنْ لا وَلِىَّ لَهُ
فصل سوم: اللَّهُمَ ارْحَمْ خُلَفَائِي
فصل چهارم: الْفقهاء أُمَنَاءُ الرُّسُل
فصل پنجم: إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُالأَنْبِيَاءِ
خريد اينترنتي كتاب در Eshop.iki.ac.ir