نقش پیش‌دانسته‌ها و علایق مفسر در تفسیر قرآن

آقای علی‌اوسط باقری سال 1346 در شهرستان زرندیه (زرند ساوه) به دنیا آمد. وی دارای مدرک حوزوی سطح چهار و خارج فقه و اصول و افزون بر آن دارای مدرك دکترای تخصصی علوم قرآنی است.

بیشتر آثار نویسنده در حوزۀ علوم قرآنی است.

از آثار وی می‌توان به چاپ بیش از 6 مقاله در مجلات علمی‌ـ پژوهشی و علمی‌ـ ترویجی اشاره کرد.

برای مشاهده صفحه شخصی ایشان اینجا كلیك كنید.

مقدمه

 فصل اول: مفهوم‌شناسی

تفسیر

1. مفهوم لغوی

2. کاربرد قرآنی

3. معنای اصطلاحی

4. تعاریف تفسیر قرآن

1ـ4. تعریف کافِيَجی (م 879 ق)

2ـ4. تعریف علامه طباطبایی (م 1360 ش)

1ـ2ـ4. تبیین‌های نادرست از تعریف علامه

2ـ2ـ4. تبیین نگارنده از تعریف علامه

5. رابطۀ فهم و تفسیر

تفسیر به رأی

مقصود از تفسیر به رأی

تأویل

1. مفهوم لغوی

2. کاربردهای قرآنی

1و2ـ2. مقصود واقعی خداوند از آیات متشابه، معانی بطنی آیات (آل‌عمران، 7)

مراد از تأویل در عبارت «ابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ»

مراد از تأویل در عبارت «وَما يَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللهُ»

3ـ2. مصداق عینی وعیدهای قرآن (اعراف، 53؛ یونس، 39)

4ـ2. عاقبت و فرجام کار اختیاری انسان (نساء، 59؛ اسراء، 35)

5ـ2. اسرار نهفته در کارهای حضرت خضر (کهف، 78 و 82)

6ـ2. تحقق خارجی رؤیای حضرت یوسف† (یوسف، 100)

7ـ2. تعبیر خواب و حقیقتی که رؤیا از آن حکایت می‌کند (یوسف، 6، 21، 36، 44، 45، 101)

8ـ2. ویژگی غذای دو هم‌زندانی حضرت یوسف† (یوسف، 37)

3. معنای اصطلاحی تأویل و ارتباط آن با تفسیر

1ـ3. تأویل، امری مفهومی

2ـ3. تأویل، امری عینی

1ـ2ـ3. ابن‌تیمیه

2ـ2ـ3. شهید صدر

3ـ2ـ3. علامه طباطبایی

پیش‌دانسته

علایق

 

فصل دوم: رویکردهای مختلف در تفسیر متون

مقدمه

مؤلف‌محوری

برخی هرمنوتیست‌های مؤلف‌محور

1. مارتین کلادنیوس (1710ـ1759م)

2. شلایرماخر (1768ـ1834م)

3. دیلتای (1833ـ1911م)

4. اریک هرش (متولد 1928م)

متن‌محوری (ساختارگرایی)

1. پیشینۀ ساختارگرایی

1ـ1. فرمالیست‌های روسی

2ـ1. سوسور

1ـ2ـ1. تمایز بین زبان و گفتار

2ـ2ـ1. تمایز میان تحلیل درزمانی و هم‌زمانی زبان

3ـ2ـ1. رابطۀ هم‌نشینی و جانشینی نشانه‌ه

2. شاخصه‌های ساختارگرایی

1ـ2. استقلال متن

2ـ2. ایجاد معنا توسط ساختار

3ـ2. نیاز نبودن به امری خارج از متن برای فهم آن

3. بررسی و نقد

1ـ3. نادیده ‌انگاشتن نیت مؤلف

2ـ3. نیاز به اموری غیر از متن برای به دست آوردن معنای آن

3ـ3. موجد معنا شمردن ساختار

مفسرمحوری

1. ساختارشکنی

1ـ1. همسویی‌ها و تفاوت‌های ساختارشکنی و ساختار‌گرایی

2ـ1. غیاب معنا و بازی پایان‌ناپذیر نشانه‌ه

3ـ1. بررسی و نقد

1ـ3ـ1. نادیده انگاشتن مؤلف

2ـ3ـ1. آزادی عمل خواننده

3ـ3ـ1. غیرمتعین دانستن معنای متن

4ـ3ـ1. سوفسطایی‌گرایی

5ـ3ـ1. خودشکن بودن نظریۀ ساختارشکنی در فهم متون

2. هرمنوتیک فلسفی

1ـ2. هایدگر

چیستی فهم و تفسیر از نظر هایدگر

2ـ2. گادامر

1ـ2ـ2. حادثه بودن فهم

2ـ2ـ2. افق ذهنی مفسر؛ شرط وجودی فهم

3ـ2ـ2. تاریخی بودن فهم

4ـ2ـ2. پایان‌ناپذیری جریان فهم

3ـ2. پیامدهای هرمنوتیک فلسفی

رویکرد مفسران مسلمان در تفسیر قرآن

1. شاخصه‌های مؤلف‌محوری در صراحت و ظاهر كلام مفسران مسلمان

1ـ1. اهتمام به مراد خدای متعال

1ـ1ـ1. فهم مراد؛ هویت تفسیر

2ـ1ـ1. تأكید بر فهم مراد از رهگذر دسته‌بندی معارف قرآن

3ـ1ـ1. تكیه بر مراد خداوند در گرایش‌های گوناگون تفسیری

2ـ1. اذعان به رابطۀ قرآن و خد

3ـ1. فهمنده بودن مفسر

4ـ1. توجه به ویژگی‌های خداوند در تفسیر

2. كلام ابن‌تیمیه در اتفاق مفسران مسلمان بر مؤلف‌محوری

3. نمودهای مؤلف‌محوری در مقبولات پیشین مفسران مسلمان

1ـ3. اتفاق بر الهی بودن معانی قرآن

2ـ3. علم اصول و مؤلف‌محوری مفسران مسلمان

1ـ2ـ3. اهتمام به مراد جدی از رهگذر تقسیم مدلول به تصوری و تصدیقی

2ـ2ـ3. حجیت ظواهر برای كشف مقاصد

3ـ3. مقتضای ادلۀ اثبات ضرورت وحی

فصل سوم: پیش‌دانسته‌های مفسر و تفسیر قرآن

اقسام پیش‌دانسته‌ه

1. پیش‌دانسته‌های بدیهی و غیربدیهی

1ـ1. اقسام پیش‌دانسته‌های غیربدیهی

1ـ1ـ1. پیش‌دانسته‌های مبنایی

2ـ1ـ1. پیش‌دانسته‌های ابزاری

3ـ1ـ1. پیش‌دانسته‌های محتوایی

2. پیش‌دانسته‌های هماهنگ و پیش‌دانسته‌های ناهماهنگ با قرآن

تأثیرهای موجه پیش‌دانسته‌ها در تفسیر

1. ابزار تفسیر آیات

2. در اختیار نهادن مبانی تفسیر

3. در اختیار نهادن اصول و قواعد تفسیر

4. قرینه بودن برای فهم آیات

5. شناساندن فضای نزول آیات

6. شناساندن فضای سخن

7. مسئله‌سازی و گسترش زاویۀ دید

8. تأیید و تبیین محتوای آیات

پیش‌دانسته‌های مفسر و ساخت معن

نظریه‌های توجیه‌گر دخالت پیش‌دانسته‌ها در ساخت معن

1. مسبوقیت فهم به لایه‌های سه‌گانۀ دازاین (دیدگاه هایدگر)

بررسی و نقد

2. دیالوگی بودن فهم (دیدگاه گادامر)

بررسی و نقد

3. گرسنۀ معنا بودن الفاظ

1ـ3. بررسی و نقد

1ـ1ـ3. نقد تحول معانی الفاظ در پی تحول تئوری‌ه

2ـ1ـ3. نقد ادعای سروش دربارۀ شیوه صحیح فهم واژه‌های قرآن

کنترل‌پذیری تأثیر پیش‌دانسته‌ها در تفسیر

دیدگاه قائلان به کنترل‌ناپذیر بودن تأثیر پیش‌دانسته‌ه

بررسی و نقد

آسیب‌شناسی

1. فروغلتیدن در وادی تطبیق و تحمیل

2. تأویل‌های نارو

3. حمل بی‌وجه آیات برخلاف ظاهر

4. تناظرهای بی‌دلیل

فصل چهارم: علایق مفسر و تفسیر قرآن

مقدمه

رابطۀ علاقه و انتظار

اقسام علایق

1. علایق مذهبی

2. علایق برخاسته از ویژگی‌های شخصیتی

3. علایق علمی و تخصصی

4. علایق سیاسی اجتماعی

گونه‌های تأثیر علایق در تفسیر‌

1. گونه‌های موجه

1ـ1. تنوع‌بخشی به روش‌ها و گرایش‌های تفسیری

2ـ1. نکته‌‌سنجی‌ در استفادۀ مطالب همسو با علایق

3ـ1. گزینش موضوعات مورد بررسی در تفسیر موضوعی

4ـ1. ابداع احتمال جدید تفسیری

2. گونه‌های ناموجه

1ـ2. دخالت در ایجاد معن

1ـ1ـ2. بررسی و نقد

2ـ2. تعیین مصادیق آیات محكم و متشابه

بررسی و نقد

آسیب‌شناسی تأثیر علایق در تفسیر

1. اصالت دادن به علایق مذهبی

2. حمل بی‌وجه آیات برخلاف ظاهر

3. تعصب‌ورزی در انکار آرای دیگران

1ـ3. نمونه‌هایی از تعصب‌ورزی در تفسیر المنار

1ـ1ـ3. رویكرد دوگانه در تفسیر آیات بیانگر معجزات

2ـ1ـ3. انكار نزول آیۀ مباهله در شأن اصحاب كسا‰

3ـ1ـ3. بی‌اعتنایی به تفسیر شیعه از آیۀ ولایت و طرح اشکالات واهی

4. خارج شدن از حیطۀ تفسیر آیات

5. عدول از روش صحیح تفسیر

6. تطبیق‌های نارو

7. عدم جامع‌نگری

کنترل‌پذیری علایق

پیوست فصل: سیری در تفاسیر شیعه و اهل سنت از آیۀ 124 بقره

فصل پنجم: نتایج

نتایج

منابع

فارسی و عربی

انگلیسی

نمایه‌