كتاب «بنیان‌های نظری تحول اخلاقی در قرآن کریم» منتشر شد
بنیان‌های نظری تحول اخلاقی در قرآن کریم
صادق كریم‌زاده
تحول اخلاقي به چگونگي پديدآيي و تغييرات کيفي و کمّي اخلاق انسان در گسترة عمر او مربوط مي‌شود. يافته‌هاي علمي در اين زمينه همة اقدامات عملي و مطالعات نظري در حوزة تربيت اخلاقي را زير نفوذ خود دارد. برخي از دغدغه‌هاي پايه براي نظريه‌پردازان اين شاخه از روان‌شناسي تحولي، به ماهيت و چيستي آن، مبناي انسانشناختي، مؤلفههاي تشکيل‌دهنده و سازکار اين فرايند عمده مربوط مي‌شوند.
کتاب حاضر گزارشي است از تلاشي اوليه براي گزارش توصيفي يافته‌ها و نتايج برخي از خطوط پژوهشي عمدة يک قرن اخير در عرصة روان‌شناسي تحول اخلاقي؛ و نيز کوششي است براي کشف پاسخ‌هاي مشخص به برخي از پرسشهاي اصلي و مبنايي مربوط به آن در آيات نوراني قرآن کريم.
فصل اول کتاب به طرح مسئله و ابعاد پژوهشي آن و توصيف دقيق مفاهيم کليدي موضوع و تمايزهاي مفهومي آنها به ضميمة گزارش پيشينة کلي يافته‌ها و نتايج تحقيقات عمده و تأثيرگذار در روند پيشرفت موضوع در جامعة علمي و نيز دفاع از ويژگي روايي و اعتبار پژوهش، اختصاص دارد. صورت‌بندي پرسش از ماهيت و گسترة تحول اخلاقي، مبناي انسانشناختي، مؤلفه‌ها و نيز سازوکارهاي تحول اخلاقي از منظر رويکردهاي عمدة روانشناختي و از منظر قرآن کريم در اين فصل انجام شده است. تعيين پيشفرضهاي اساسي موضوع و ايضاح تمايزهاي مفهومي مسئله، به‌ويژه در زمينة تحول و تحول اخلاقي دو موضوع ديگر اين فصل هستند که هم به روند منطقي پژوهش کمک مي‌کنند، هم از خلط مفاهيم مورد بحث در چارچوب پژوهش جلوگيري خواهند کرد.
فصل دوم کتاب به معرفي رويکردهاي پژوهشي عمده و پيشگام در زمينة تحول اخلاقي و نتايج پژوهش‌هايي که هم با حمايت ديدگاه‌هاي کلي هر رويکرد صورت گرفته‌اند و هم در دامنة آنها نظريه‌هاي متعدد با تنوع ديدگاه‌ها تکوين يافته است، سامان پيدا کرده‌اند. پاسخ‌هاي مشخص هر رويکرد و نظريه‌هاي ذيل هر يك از آنها به پرسشهاي چهارگانه نيز به‌تفصيل استنتاج و ارائه شده‌اند. توصيف اين مواضع با تفاصيل هر کدام از يک سو به وضوح ديدگاه‌ها در زمينة مسئلة کلي موضوع پژوهش کمک شاياني مي‌کند، و از سوي ديگر زمينة نظري مناسبي براي عرضة پرسشهاي مزبور به محضر قرآن کريم و کسب پاسخ‌هاي مشخص و ارائة ديدگاه اسلامي در زمينة بنيادهاي تحول اخلاقي فراهم مي‌سازد.
فصل سوم کتاب به بررسي و ارائة ديدگاه‌هاي قرآن کريم در باب چيستي و گسترة فرايند تحول اخلاقي در انسان، مبناي انسانشناختي فرايند مزبور، مؤلفههاي چندگانه و نيز سازوکار تحول اخلاقي مي‌پردازد. مباحث اين فصل زمينة خوبي براي درک ديدگاه قرآن و نيز مقايسه ديدگاه‌ها يا استنتاج لوازم نظري و عملي آنها را براي خوانندة محترم فراهم مي‌کند.
فصل چهارم به بحث و ارائة نتايج برگرفته از مباحث فصول گذشته که الزاماً در آن فصول ديده نمي‌شوند، اختصاص يافته است. در اين فصل به خاستگاه و نيز برخي لوازم نظريه‌هاي روانشناختي و نيز ديدگاه قرآني اشاره شده است و برخي تمايزهاي نظري که در ابعاد مسئله منعکس شده است، مورد بحث قرار گرفته است.
خريد الكترونيكی كتاب در Eshop.iki.ac.ir
فهرست مطالب كتاب
مقدمة معاونت پژوهش
مقدمه
فصل اول: طرح مسئله، ابعاد و تمايزهاي مفهومي آن
مقدمه
1. مسائل تحول اخلاقي در دانش‌‌هاي رفتاري و منابع اسلامي
2. اهميت بررسي تحول اخلاقي در منابع اسلامي
3. پيشينة کلي تحول اخلاقي
1ـ3. پيشينة روانشناختي
2ـ3. تحول اخلاقي و مطالعات اسلامي
4. پيشفرضهاي اساسي
5. تمايزهاي مفهومي مسئله
اخلاق
تحول
تحول اخلاقي
تربيت اخلاقي
بنيان نظري
6. رويکرد و روش پژوهش
1ـ6. اعتبار پژوهش
2ـ6. روايي پژوهش
3ـ6. جنبة قرآن‌‌پژوهي مطالعة حاضر
فصل دوم رويکردهاي روانشناختي به مسائل تحول اخلاقي
1. رويکرد روان‌‌تحليلگري به تحول اخلاقي
1ـ1. موضع رويکرد روان‌‌تحليلگري دربرابر پرسشهاي پژوهش
الف) چيستي و گسترة تحول اخلاقي
ب) بنيان انسانشناختي تحول اخلاقي
ج) مؤلفههاي تحول اخلاقي
د) سازوکارهاي تحول اخلاقي
2. رويکرد يادگيري به تحول اخلاقي
1ـ2. نظرية اسکينر
2ـ2. نظرية يادگيري اجتماعي
3ـ2. نظرية شناختي اجتماعي
4ـ2. مواضع رويکرد يادگيري دربرابر پرسشهاي پژوهش
الف) چيستي و گسترة تحول اخلاقي
ب) مبناي انسانشناختي تحول اخلاقي
ج) مؤلفههاي تحول اخلاقي
د) سازوکارهاي تحول اخلاقي
3. رويکرد تحولي ـ شناختي به تحول اخلاقي
1ـ3. نظرية پياژه
2ـ3. نظرية کوهلبرگ
سطح اول: اخلاق پيشقراردادي
سطح دوم: اخلاق قراردادي: مرحلة سوم و چهارم
سطح سوم: اخلاق فراقراردادي: مرحلة پنجم و ششم
3ـ3. ديدگاه گيليگان: اخلاق مراقبت
سطح اول: جهت‌‌گيري بقاي فرد
مرحلة انتقالي اول: حرکت از خودخواهي بهسوي احساس وظيفه نسبت به ديگران
سطح دوم: خوب بودن بهمنزلة ازخودگذشتگي
مرحلة انتقالي دوم: از خوب بودن تا صداقت
سطح سوم: اخلاق پرهيز از خشونت
4ـ3. نظرية رست: الگوي مؤلفه‌‌اي رفتار اخلاقي
5ـ3. مواضع رويکرد شناختي ـ تحولي دربرابر پرسشهاي پژوهش
الف) چيستي و گسترة تحول اخلاقي
ب) مبناي انسانشناختي تحول اخلاقي
ج) مؤلفههاي تحول اخلاقي
د) سازوکارهاي تحول اخلاقي
فصل سوم: ابعاد تحول اخلاقي در قرآن
1. چيستي و گسترة تحول اخلاقي در قرآن
1ـ1. هدف آفرينش و بعثت پيامبران
2ـ1. رابطة اهداف
3ـ1. سخن نهايي درباب ماهيت و گسترة تحول اخلاقي
2. قرآن و سرشت انسان
1ـ2. گروه اول: آيات مربوط به نهاد انسان
الف) آية فطرت
ب) آية ميثاق
2ـ2. گروه دوم: آيات خلافت
3ـ2. گروه سوم: آيات ناظر به ساختار وجودي انسان
4ـ2. گروه چهام: آيات محدوديت‌‌هاي آدمي
5ـ2. آيات ناظر به دانش فطري انسان
3. مؤلفههاي تحول اخلاقي
4. سازوکار تحول اخلاقي در قرآن
1ـ4. پردازش شناختي عميق
2ـ4. پاداش
3ـ 4. پاداشِ خود
4ـ4. هنجار خود
5ـ4. همنوايي
6ـ4. تجربة تنبيه
7ـ4. الگوگيري
فصل چهارم: بحث و نتيجه‌‌گيري
منابع
الف) فارسي
ب) عربي
ج) انگليسي
نمايه‌ها
خريد الكترونيكی كتاب در Eshop.iki.ac.ir