حجت‌الاسلام ‌والمسلمین‌ غلامرضا فیاضی، به سال‌ 1328 در قم‌ و در میان‌ خانواده‌ای‌ متدین‌ و دوست‌دار روحانیت‌ و علمای‌ شیعه‌ به‌ دنیا آمد.

بیشتر آثار نویسنده در حوزة فلسفه است.

از آثار وی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• درآمدي بر معرفت شناسي (ناشر: موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (‌ره))
• هستي و چيستي در مكتب صدرايي ( ناشر: پژوهشكده حوزه و دانشگاه)
• علم‏ النفس فلسفي (ناشر: موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (‌ره))
• تصحيح نهاية‌ الحكمه‌ علامه‌ طباطبايي‌ (ناشر: موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (‌ره))

براي مشاهده صفحه شخصي ايشان اينجا كليك كنيد.

 

درس سي‌ويکم

مرحلة پنجم: ماهيت و احکام آن

خلاصه و مقدمه

فصل اول: تعريف ماهيت

ارتفاع نقيضين در مرتبة ماهيت

تطبيق

فصل دوم: اعتبارات ماهيت

1. ماهيت بشرط‌ شيء

2. ماهيت بشرط‌ لا

الف) ماهيت من حيث هي

ب) جنس و فصل

3. ماهيت لابشرط

تطبيق

درس سي‌ودوم

خلاصه و مقدمه

انحصار اعتبارات ماهيت در سه قسم

ماهيت بشرط ‌شيء

ماهيت بشرط ‌لا

ماهيت لابشرط

مثال

مقايسة اعتبار سوم با دو اعتبار قبل

نام‌هاي ديگر اعتبارهاي سه‌گانه

بررسي وجود کلي طبيعي در خارج

مقدمه: معاني کلي

وجود نداشتن کلي منطقي و عقلي در خارج

وجود کلي طبيعي در خارج

بررسي وحدت يا کثرت کلي طبيعي در خارج

ديدگاه رجل همداني (وحدت عددي)

دو اشکال به ديدگاه وحدت عددي (کثرت واحد / اجتماع اضداد)

ديدگاه درست (کثرت عددي)

تطبيق

فصل سوم: ذاتي و عرضي

اقسام عرضي

1. محمول بالضميمه

2. خارج محمول

اضافه

خواص ذاتي

1. بي‌نيازي از برهان يا حد وسط

2. بي‌نيازي از علت

3. تقدم ذاتي بر ذات

تطبيق

درس سي‌وسوم

خلاصه و مقدمه

اشکال تقدم شيء بر نفس

پاسخ اول (از راه تعدد اعتبار)

پاسخ دوم (از راه نفي جزئيت)

تطبيق

فصل چهارم: جنس، فصل و نوع

مقدمه

نوع

جنس و فصل

اقسام جنس و فصل

تمهيد: رابطة طولي اجناس و انواع

جنس قريب، بعيد و متوسط

فصل قريب، بعيد و متوسط

تقسيم‌هاي ديگر جنس و نوع

تقسيم جنس و نوع به عالي، متوسط و سافل

نحوة وحدت و تغاير ماده و جنس، و صورت و فصل

مقدمه: مراتب تکون انسان (مواد و صور)

وحدت حقيقي و تغاير اعتباري ماده و جنس

وحدت حقيقي و تغاير اعتباري صورت و فصل

تطبيق

درس سي‌وچهارم

برخي از احکام نوع و جنس و فصل

خلاصه و مقدمه

نتيجه

1. نخستين حکم کلي

الف) جنس، نوع مبهم است

ب) فصل، نوع محصل است

ج) نوع، ماهيت لابشرط از ابهام و تحصل است

خلاصة حکم اول

2. دومين حکم کلي

الف) اولي بودن حمل جنس و فصل بر نوع

ب) عرض بودن جنس و فصل نسبت به هم

ج) عرض خاص بودن فصل براي جنس

د) عرض عام بودن جنس براي فصل

3. سومين حکم کلي

الف) امتناع تحقق دو جنس در عرْض هم براي يک ماهيت

ب) جواز تحقق چند جنس در طول هم

ج) امتناع تحقق دو فصل در عرض هم براي يک ماهيت

د) جواز تحقق چند فصل در طول هم

4. چهارمين حکم کلي (تغاير اعتباري جنس و فصل با ماده و صورت)

نکات پاياني فصل

1. تفاوت ماده و مادي

الف) ماده: اولي و ثانيه

ب) مادي: صورت و اعراض

2. وجود خارجي ماده در جواهر مادي

نفي ماده از اعراض و جواهر غيرمادي

3. جنس و فصل واقعي براي ماده و صورت خارجي

4. نفي جنس و فصل واقعي از اعراض بسيط

5. جنس و فصل اعتباري براي اعراض بسيط

تطبيق

فصل پنجم: برخي از احکام فصل

1. تقسيم فصل به منطقي و اشتقاقي

الف) فصل منطقي (يا خاصه)

اول. ناطق: کيف مسموع يا کيف نفساني

دوم: دو فصل منطقي در عرض هم

ب) فصل حقيقي

تطبيق

درس سي‌وپنجم

خلاصه و مقدمه

2. مقوم نوع بودنِ فصل اخير

الف) تکامل نوع به تکامل فصل اخير

ب) قوام نوع به فصل اخير، در صورت تبدل جنس

تبدل خارجي و نه مفهومي اجناس

ج) قوام نوع به فصل اخير، در صورت تجرد فصل

3. الف) استحالة اندراج فصل تحت جنس خود

ب) اعم بودن جنس از قريب و بعيد و متوسط

ج) عدم اندراج فصل تحت جنس غيرخودش

تطبيق

فصل ششم: برخي از احکام نوع

1. اتحاد وجودي اجزاي نوع در خارج

تفاوت ذهني جنس و فصل

2. تركيب حقيقي جنس و فصل

الف) ترکيب حقيقي

ب) ترکيب صناعي

ج) ترکيب اعتباري

د) خاصيت و لازمة تراکيب

تطبيق

درس سي‌وششم

اقسام نوع

1. نوع کثيرالافراد

2. نوعِ منحصر در فرد

علت انحصار نوع مجرد در فرد

فروض چهارگانة کثرت

امتناع سه فرض اول

احتمال چهارم و لزوم مابه‌الامتياز

نبود مابه‌الامتياز و عروض در مجرد

امتناع کثرت در مجرد

تطبيق

فصل هفتم: اختلاف وجود کلي با وجود جزئي

ديدگاه اول (اختلاف ادراک)

1. ادراک روشن (جزئي)

2. ادراک مبهم (کلي)

قايلان ديدگاه اول (هيوم و حس‌گرايان تصوري)

اشکال ديدگاه اول

ديدگاه دوم (اختلاف مدرَک)

تطبيق

درس سي‌وهفتم

فصل هشتم: تميّز ماهيات و تشخص آنها

مقدمه

تميّز

تشخص

تفاوت تميّز و تشخص

1. اضافي بودن تميّز و نفسي بودن تشخص

2. عدم تنافي تميّز با کليت و تنافي تشخص با کلي بودن

اقسام تميّز

1. تميّز به تمام ذات

2. تميّز به بعض ذات

3. تميّز به منضمات

4. تميّز به تشکيک

تنافي تميّز به تشکيک با اصالت وجود

اقسام تشخص

1. تشخص به ذات خود در مجردات

فاعل؛ تنها نياز مجردات

بررسي تعدد قدما

2. تشخص به اعراض در ماديات

اشکال فارابي (انحصار تشخص به وجود)

تطبيق

درس سي‌وهشتم

مرحلة ششم: مقولات ده‌گانه

مقدمه

معناي لغوي مقول

معناي اصطلاحي مقول

اجناس عاليه بودن مقولات

فصل اول: تعريف جوهر و عرض، و شمار مقولات

جوهر

اقسام جوهر

1. مجردات

2. صور مادي

نکته

عرض

بررسي وجود خارجي جوهر و عرض

دليل انکار جوهر

نقد

شمار اعراض

ديدگاه مشاء

ديدگاه دوم

ديدگاه شيخ اشراق

ديدگاه مشاء؛ محور بحث

اشکالاتي دربارة مقوله ‌بودن عرض و ماهيت

اشکال مقوله بودن عرض

اشکال مقوله بودن ماهيت

تطبيق

درس سي‌ونهم

فصل دوم: اقسام جوهر

خلاصه و مقدمه

اقسام اولي جوهر و استقرايي بودن آن

1. عقل

الف) عقل جوهري (ملَک)

ب) مرتبه‌ای از مراتب نفس

2. نفس

الف) کارهاي ادراکي

ب) کارهاي تحريکي

3. ماده

4. صورت

الف) صورت جسميه

ب) صورت نوعيه

5. جسم

تذکر: جنس نبودن جوهر براي اقسامش

تطبيق

فصل سوم: جسم

وجود جسم

حقيقت جسم (اتصال يا انفصال)

ديدگاه اول

ديدگاه دوم

علت امتناع انقسام به جزء بي‌حجم

ديدگاه‌هاي سوم و چهارم و پنجم

تعريف نقطه

نقد تعريف رياضي‌دانان از خط

تطبيق

درس چهلم

خلاصه و مقدمه

سه ديدگاه باقي‌مانده دربارة جسم

نقد ديدگاه‌هاي چهارم و پنجم

نقد نخست

نقد دوم (برهان تفکک رحا)

نقد ديدگاه دوم

نقد ديدگاه اول

ديدگاه حق: ديدگاه سوم با اصلاح

تطبيق

درس چهلم‌ويكم

فصل چهارم: اثبات مادة اولي و صورت جسميه

خلاصه و مقدمه

1. اثبات حيثيت بالفعل يا صورت جسميه

2. اثبات حيثيت بالقوه يا ماده

اثبات صورت و ماده در قالب مثال

مادة ثانيه

مادة ثانيه در مرحلة دوم

مادة ثانيه در مراحل بعد

تطبيق

فصل پنجم: اثبات صور نوعيه

خلاصه و مقدمه

تقرير دليل

صور نوعيه؛ عامل تنويع و مبدأ آثار

نخستين صور نوعيه

تطبيق

درس چهل‌ودوم

فصل ششم: تلازم ماده و صورت

مقدمه

نياز ماده به صورت

نياز صورت به ماده

تطبيق

فصل هفتم: نياز‌مندي ماده و صورت به يكديگر

رابطة تلازم و نياز

شبهة دور دربارة نيازمندي و پاسخ آن

دليل نيازمندي

نيازمندي صورت به ماده

اشکال

پاسخ

جمع‌بندي نياز صورت به ماده

نيازمندي ماده به صورت

نقش صورت در برابر ماده

علت تامه

نفي فاعليت و عليت تامه از صورت

صورت، شرط ماده

عقل؛ فاعل و حافظ ماده

تطبيق

درس چهل‌وسوم

خلاصه و مقدمه

اشكالاتي به نيازمندي ماده به صورةمّا

مقدمه

1. اقسام واحد

2. قوي‌تر بودن واحد بالخصوص از واحد بالعموم

اشكال اول

مقدمة اول: واحد بالعدد بودن هيولا

برهان بر اين مقدمه

مقدمة دوم و اصل اشکال

اشكال دوم

پاسخ هر دو اشکال

حرکت

حرکت در اَين

حرکت در کمّ

اشکال و پاسخ

حرکت در جوهر و دفع اعتراض

تطبيق

فصل هشتم: نفس و عقل

خلاصه و مقدمه

اثبات نفس

وابستگي فعلي نفس به ماده

اثبات تجرد نفس

اثبات جوهريت نفس

تطبيق

درس چهل‌وچهارم

خلاصه و مقدمه

اثبات عقل

1. مفيض علم

2. علت ماده

خاتمه

تضاد عرفي

تضاد اصطلاحي

نفي تضاد در جوهر

تطبيق

فصل نهم: كمّ و اقسام و خواص آن

تعريف کمّ

1. ذاتي بودن تقسيم در کمّ

2. وهمي (و نه خارجي) بودن تقسيم در کمّ، و علت آن

بازگشت پذيرش تقسيم و همة پذيرش‌ها به ماده

اقسام کمّ

1. کمّ متصل (واجد مرز مشترک)

الف) خط

ب) سطح

ج) حجم

د) زمان

2. کمّ منفصل (فاقد مرز مشترک)

امتناع مرز مشترک در کمّ منفصل

اقسام کمّ متصل

1. کمّ متصل قارّ

2. کمّ متصل غيرقارّ

تطبيق

درس چهل‌وپنجم

مقدمه و خلاصه

اقسام کمّ متصل قارّ

1. جسم تعليمي

الف) عدم لزوم حجم خاص در قوام جسميت

ب) قوام جسميت

فرق جسم تعليمي با جسم طبيعي

2. سطح

3. خط

خلأ و کمّ متصل قارّ

استحالة کمّ متصل قارّ در فرض خلأ

امکان کمّ متصل قارّ در فرض استحالة خلأ

خواص كمّ

خاصيت اول: عدم تضاد

خاصيت دوم: قبول قسمت وهمي

خاصيت سوم: داشتن عادّ

خاصيت چهارم: مساوات و عدم مساوات

خاصيت پنجم: تناهي و عدم تناهي

تطبيق

فصل دهم: دربارة کيف

تعريف رسمي کيف

اقسام کيف

1. کيف نفساني

2. کيف مختص به کمّ

جواز عروض عرض به عرض ديگر

3. کيف استعدادي

الف) قوه

ب) لاقوه

مطلق استعداد

فرق کيف استعدادي با ماده

تطبيق

اشکال: ابهام، آري؛ امکان، نه

درس چهل‌وششم

خلاصه و مقدمه

4. کيفيات محسوسه

اقسام کيفيات محسوسه

تشکيک علماي طبيعي در کيف محسوس

تطبيق

فصل يازدهم: مقولات هفت‌گانة نسبي

1. اَين

2. متي

الف) بودن در خود زمان (حرکت)

اول: رابطه به نحو انطباق (حرکت قطعيه)

دوم: رابطه به نحو توسط (حرکت توسطيه)

سوم: تفاوت حرکت قطعيه با حرکت توسطيه

چهارم: دو معنا؛ نه دو قسم

ب) بودن در طرف زمان

اشكال

پاسخ

3. وضع

4. جِده

5. اضافه

الف) اضافة متشابهة‌الاطراف

ب) اضافة مختلفة‌الاطراف

تطبيق

درس چهل‌وهفتم

خلاصه و مقدمه

نکاتي دربارة اضافه

تکافؤ متضايفان

مضاف حقيقي و مشهوري

6. فعل

7. انفعال

قيد تدريج در فعل و انفعال

علت خروج فعل و انفعال دفعي از مقولات

تحليل فعل و انفعال دفعي

تحليل عرض

تفاوت دو تحليل يادشده

تطبيق

مرحلة هفتم: علت و معلول

فصل اول: اثبات علت و معلول

مقدمه

1. اثبات عليت و معلوليت

اطلاق علت

2. جعل

الف) مجعوليت ماهيت و نقد آن

دليل نخست: تنافي با اصالت وجود

دليل دوم: بي‌نيازي ماهيت از علت

ب) مجعول بودن رابطه و نقد آن

ج) مجعوليت وجود

تطبيق

درس چهل‌وهشتم

فصل دوم: تقسيمات علت

خلاصه و مقدمه

1. تقسيم علت به تامه و ناقصه

علت تامه

علت ناقصه

فرق علت تامه با علت ناقصه

2. تقسيم علت به واحد و کثير

علت واحد

علت کثير

3. تقسيم علت به بسيط و مرکب

اقسام بسيط

بسيط خارجي

بسيط عقلي

بسيط تحليلي

4. تقسيم علت به قريب و بعيد

علت قريب

علت بعيد

5. تقسيم علت به داخلي و خارجي

علل داخلي

ماده

صورت

علل خارجي

فاعل

غايت

علل اربعه در امور مادي

6. تقسيم علت به حقيقي و غيرحقيقي

علت حقيقي

علت غيرحقيقي

مثال والدين

مثال حرکت

تطبيق

درس چهل‌ونهم

فصل سوم: تلازم علت و معلول

خلاصه و مقدمه

دو مسئلة اين فصل و تفاوت آنها

1. تلازم علت تامه با معلول

2. تلازم معلول با علت

نتايج دو مسئلة يادشده

برهاني ديگر بر مسئلة دوم

مقدمه

تحليل وجود معلول

تطبيق

درس پنجاهم

فصل چهارم: قاعدة الواحد

خلاصه و مقدمه

تصور موضوع و محمول قاعده

موضوع

محمول

مفاده قاعده

تصديق قاعده

مسانخت

دليل مسانخت

اثبات قاعدة الواحد

نتيجة اول

نتيجة دوم (عکس قاعده)

يکي از مصاديق قاعده

تطبيق

فصل پنجم: استحالة دور و تسلسل در علل

مقدمه

دور

تعريف و اقسام دور

استحالة دور

تسلسل

تعريف تسلسل

برهان وسط و طرف بر استحالة تسلسل

تطبيق

درس پنجاه‌ويكم

خلاصه و مقدمه

تفاوت برهان وسط و طرف با برهان وجود رابط

برهان وجود رابط

تطبيق

فصل ششم: علت فاعلي و اقسام آن

اقسام علت فاعلي

1. فاعل بالطبع

2. فاعل بالقسر

3. فاعل بالجبر

4. فاعل بالرضا

5. فاعل بالقصد

6. فاعل بالعنايه

7. فاعل بالتجلي

خلاصه

8. فاعل بالتسخير

نکته

تطبيق

درس پنجاه‌ودوم

خلاصه و مقدمه

تفصيل اقسام علت فاعلي

1 و 2. فاعل بالطبع و بالقسر

3. فاعل بالجبر

4. فاعل بالرضا

صور خيالي

علم باري نزد اشراقي

5. فاعل بالقصد

6. فاعل بالعنايه

7. فاعل بالتجلي

علم اجمالي در اصول

علم اجمالي در فلسفه

8. فاعل بالتسخير

گستردگي مثال و يک نکته

تطبيق

درس پنجاه‌وسوم

خلاصه و مقدمه

مناقشه در دو قسم از اقسام

1. ارجاع فاعل بالجبر به فاعل بالقصد

2. نفي فاعل بالعنايه

ديدگاه علامه: ارجاع فاعل بالعنايه به فاعل بالقصد

ديدگاه استاد مصباح: نفي تحليل علامه

ارجاع فاعل بالعنايه به فاعل بالطبع

تطبيق

فصل هفتم: علت غايي

خلاصه و مقدمه

1. تعريف علت غايي

2. اقسام علت غايي

الف) ما لاجله الفعل

ب) ما ينتهي اليه الفعل

ابهام اين قسم و رفع آن

تطبيق

درس پنجاه‌وچهارم

فصل هشتم: رد شبهاتي دربارة غايت

مقدمه

1. انکار غايت در فاعل غير ذي‌شعور

پاسخ: اعم بودن غايت از هدف

2. علت غايي نداشتن برخي فاعل‌هاي ذي‌شعور

تفاوت غايت نداشتن و به غايت نرسيدن (پاسخ شبهة مثال چهارم)

پاسخ شبهات ديگر

مقدمه: مبادي افعال ارادي

1. قوة ‌عامله (مبدأ قريب)

2. شوق (مبدأ متوسط)

3. علم (مبدأ بعيد)

ذي‌المقدمه: پاسخ شبهات يادشده

1. غايت قوة عامله

2. غايت قوة شوقيه

3. مبدأ و غايت قوة علميه

جمع‌بندي

تطبيق

درس پنجاه‌وپنجم

فصل نهم: رد شبهة اتفاق

خلاصه و مقدمه

معاني اتفاق

1. ندرت

2. صدفه

3. نفي ضرورت بين فعل و فاعل

سخن قايلان به اتفاق

نفي اتفاق

مقدمه: اقسام وقوع

بررسي روابط بين اقسام وقوع

رابطة ضروري در دائمي‌الوقوع

ارجاع امور اکثري و اقلي به دائمي

ارجاع امر مساوي به امر دائمي

اثبات غايت و رابطة ضروري در همة امور

تلازم نفي غايت با نفي فاعل، و نقد آن

جمع‌بندي و تحليل درست امور به‌ظاهر اتفاقي

مثال چاه کندن

مثال ويران ‌شدن خانه

تطبيق

درس پنجاه‌وششم

فصل دهم: علت صوري و علت مادي

خلاصه و مقدمه

صورت يا علت صوري

صورت به معناي شکل

صورت به معناي وجود ذهني

علت مادي

اشکال: انحصار علت به علت مادي

وجه اول بطلان انحصار (فعليت)

وجه دوم بطلان انحصار (ضرورت)

مقدمة مشترک هر دو وجه (نقض عليت)

اصرار خصم بر نفي تلازم

تالي فاسد نفي تلازم

معاني ديگر ماده

تطبيق

فصل يازدهم: علل جسماني

مقدمه

احکام علل جسماني

1. تناهي اثر علل جسماني

علت تناهي

2. وضع خاص؛ شرط کار علل جسماني

تطبيق

درس پنجاه‌وهفتم

مرحلة هشتم: تقسيم وجود به واحد و کثير

فصل اول: معناي واحد و کثير

خلاصه و مقدمه

1. تبيين تقسيم وجود به واحد و کثير

مقدمة اول: بداهت برخي از تصديقات

مقدمة دوم: بداهت برخي از تصورات (وجود و صفات آن)

مقدمة سوم: دليل تعريف‌ناپذيري وجود و صفات آن

نتيجة اول: بداهت مفاهيم وحدت و کثرت

نتيجة دوم: لفظي بودن تعاريف وحدت و کثرت

نتيجة سوم: دوري بودن تعريف حقيقي وحدت و کثرت

2. نسبت وحدت با وجود

مقدمة اول: نسب اربعه

مقدمة دوم: تفاوت حيثيت صدق در تساوي

مقدمة سوم: برابري حيثيت صدق در تساوق

نتيجه: تساوق واحد با موجود

اشکال

تطبيق

درس پنجاه‌وهشتم

خلاصه و مقدمه

پاسخ اشکال تناقض

توضيح و تنظير

اشکالي مشابه در انقسام وجود به ذهني و خارجي و پاسخ آن

جمع‌بندي

تطبيق

فصل دوم: اقسام واحد

1. واحد حقيقي

2. واحد غيرحقيقي

اقسام واسطه

1. واسطه در عروض

2. واسطه در ثبوت

3. واسطه در اثبات

اقسام واحد حقيقي

1. واحد غيرالحق

2. وحدت حقة حقيقيه

انحصار وحدت حقه در باري‌تعالي، و وجه انحصار

تطبيق

درس پنجاه‌ونهم

خلاصه و مقدمه

اقسام وحدت غيرحقه

1. واحد بالخصوص

2. واحد بالعموم

اقسام واحد بالخصوص

1. واحد بالخصوص با موصوف قسمت‌ناپذير

2. واحد بالخصوص با موصوف قسمت‌پذير

اقسام واحد بالعموم

1. واحد بالعموم مفهومي

2. واحد بالعموم غيرمفهومي

خلاصه

واحد غيرحقيقي

اقسام وحدت غيرحقيقي

تطبيق

فصل سوم: حمل

مقدمه

وحدت و کثرت؛ قوام هر حمل

حمل‌هاي درست و متعارف

حمل اولي ذاتي

اختلاف به اجمال و تفصيل

اختلاف اعتباري

وجه تسمية حمل اولي ذاتي

تطبيق

درس شصتم

خلاصه و مقدمه

حمل شايع صناعي

وجه تسمية حمل شايع صناعي

تطبيق

فصل چهارم: تقسيمات حمل شايع

مقدمه

1. تقسيم حمل شايع به هوهو و ذوهو

الف) حمل هوهو

ب) حمل ذوهو

2. تقسيم حمل شايع به بتّي و غيربتّي

الف) حمل بتّي

ب) حمل غير‌بتّي

3. تقسيم حمل شايع به بسيط و مرکب

الف) حمل بسيط يا هليت بسيطه

ب) حمل مرکب يا هليت مرکبه

اشکال به قاعدة فرعيت

پاسخ

تطبيق

فصل پنجم: غيريت و تقابل

مقدمه

1. غيريت ذاتي يا تقابل

2. غيريت غيرذاتي

نکته: بقاي مغايرت در فرض جمع

تطبيق

درس شصت‌ويكم

خلاصه و مقدمه

تعريف تقابل

اقسام تقابل

نفي تقابل دو امر عدمي

1. تضايف

2. تضاد

3. عدم و ملکه

4. تناقض

طرفيني بودن تقابل

تطبيق

فصل ششم: احکام تضايف

مقدمه

1. برابري وجودي و عدمي

2. برابري در قوه و فعل

تطبيق

فصل هفتم: احکام تضاد

مقدمة 1: تقسيم‌بندي هستي

مقدمة 2: جنس و نوع عالي، متوسط و سافل

نفي تضاد در اجناس عاليه

نفي تضاد در انواع چند جنس

بررسي تضاد در انواع يک جنس

1. تضاد در انواع غيرسافل (يا اجناس يک جنس)

2. تضاد در انواع سافل تحت جنس قريب

درس شصت‌ودوم

خلاصه و مقدمه

بررسي تضاد در مقولات ده‌گانه

بررسي تضاد در اجناس عاليه

بررسي تضاد در انواع اجناس مختلف

بررسي تضاد در اجناس يک جنس

بررسي تضاد در انواع سافل

بررسي قيود تعريف تضاد

ورود نخستين قيد به تعريف تضاد به دليل استقرا

بررسي قيد دوم تعريف تضاد

اشکال

پاسخ

خلاصه و جمع‌بندي اشکال و پاسخ

بررسي قيد سوم تعريف تضاد

تعريف نهايي تضاد

تطبيق

فصل هشتم: عدم و ملکه

مقدمه: عدم و ملکه (قنيه) و وجه تسمية آن

اقسام عدم و ملکه

قابليت شخصي، نوعي و جنسي

عدم و ملکة حقيقي و مشهوري

نکته: اختلاف تعبير بدايه با کتاب‌هاي ديگر

تطبيق

درس شصت‌وسوم

فصل نهم: تناقض

تناقض ذاتي در قضايا

تناقض عرضي در مفردات

احکام تناقض

1. عدم اجتماع و ارتفاع

ابتناي همة قضايا بر اصل تناقض

2. فراگيري اصل تناقض نسبت به همة قضايا

اشکال: نقض اين حکم در ماهيت

پاسخ اشکال و دفع تناقض

3. وحدات ثمانيه و وحدت حمل

علت وحدت حمل در تناقض

تطبيق

درس شصت‌وچهارم

فصل دهم: تقابل واحد و کثير

خلاصه و مقدمه

ديدگاه‌هاي مختلف دربارة نحوة غيريت واحد و کثير

1. غيريت غيرذاتي

2. غيريت ذاتي

3. غيريت تشکيکي

تشکيکي بودن واحد و کثير

تفاوت تشکيک با انواع تقابل

تقابل در تناقض و عدم و ملکه

حقيقي نبودن تقابل تناقض

اعتباري بودن تقابل تناقض

تقابل در عدم و ملکه

تطبيق

نمايه‌ها

خريد اينترنتي كتاب در Eshop.iki.ac.ir

مقدمة معاونت پژوهش

مقدمه

ادامة درس شصت‌وسوم

مرحلة نهم: سبق و لحوق و قدم و حدوث

فصل اول: سبق و لحوق، و معيت

سبق و لحوق

معيت

اقسام سبق و لحوق

1. سبق و لحوق زماني

تطبيق

درس شصت‌وچهارم

خلاصه و مقدمه

2. سبق و لحوق بالطبع

3. سبق و لحوق بالعلية

4. سبق و لحوق بالماهية

فرق تقدم بالماهية با تقدم بالطبع

5. سبق و لحوق بالحقيقة والمجاز

1ـ5. حقيقت در اسناد يا حقيقت عقليه

2ـ5. مجاز در اسناد يا مجاز عقلي

1ـ2ـ5. فرق مجاز عقلي با مجاز در کلمه

2ـ2ـ5. فرق مجاز عقلي با غلط

3ـ5. بازگشت به مسئله: توضيح سبق و لحوق بالحقيقة والمجاز

4ـ5. مبتکر اين قسم

6. سبق و لحوق بالدهر

1ـ6. مبتکر اين قسم، و علت آن

2ـ6. معناي سبق دهري و تفاوت آن با سبق بالعلية

تشکيک طولي

3ـ6. توضيح تقدم بالدهر

7. سبق و لحوق بالرتبة

1ـ7. سبق بالرتبة طبيعي

2ـ7. سبق بالرتبة قراردادي

8. سبق و لحوق بالشرف

تطبيق

درس شصت‌وپنجم

فصل دوم: ملاک سبق و لحوق

خلاصه و مقدمه

1. ملاک سبق در سبق زماني

2. ملاک سبق در سبق بالطبع

3. ملاک سبق در سبق بالعلية

4. ملاک سبق در سبق بالتجوهر

5. ملاک سبق در سبق بالحقيقة والمجاز

6. ملاک سبق در سبق بالدهر

7. ملاک سبق در سبق بالرتبة

8. ملاک سبق در سبق بالشرف

تطبيق

فصل سوم: قدم و حدوث

1. قدم و حدوث نزد عرف

نسبي بودن اين معنا

2. حدوث و قدم فلسفي

1ـ2. عدم مقابل

2ـ2. عدم مجامع

اقسام حدوث و قدم

1. حدوث و قدم زماني

تطبيق

درس شصت‌وششم

خلاصه و مقدمه

2. حدوث و قدم ذاتي

1ـ2. حدوث ذاتي

اشکال

پاسخ

2ـ2. قدم ذاتي

ماهيت نداشتن علت قدم ذاتي

3. حدوث و قدم دهري

تطبيق

مرحلة دهم: قوه و فعل

وجود بالفعل

وجود بالقوه

تطبيق

درس شصت‌وهفتم

فصل اول: مسبوقيت هر حادث زماني به قوه

خلاصه و مقدمه

دليل بر اين مدعا

استعدادي بودن اين امکان

فرق امکان استعدادي با امکان ماهوي

فرق امکان استعدادي با استعداد

جوهر يا عرض بودن امکان استعدادي و اثبات ماده

لزوم فعليت نداشتن يا هيولا بودن ماده

همراهي ماده با یک صورت

حادث زماني نبودن ماده

نتايج بحث

1. مسبوق به ماده بودن حوادث زماني

2. واحد مشترک بودن مادة حوادث زماني

تطبيق

درس شصت‌و‌هشتم

خلاصه و مقدمه

3. رابطة بين ماده و قوه

تنظير به جسم طبيعي و تعليمي

4. عدم انفکاک حوادث زماني از تغير

5. تقوم دائمي قوه و ماده به فعليت و صورتي

6. تقدم و تأخر قوه و فعل

1ـ6. تقدم قوه بر فعل خاص

2ـ6. تقدم مطلق فعل بر مطلق قوه

تطبيق

درس شصت‌ونهم

فصل دوم: اقسام تغيير

خلاصه و مقدمه

اقسام تغيير

1. تغيير تدريجي (يا حرکت)

2. تغيير دفعي

تعليلِ در «آن» واقع شدن تغيير دفعي

دليل طرح حرکت در الهيات و طبيعيات

تطبيق

فصل سوم: تعريف حرکت

تعريف اول حرکت و بررسي دوري بودن آن

دفع شبهة دور

تعريف دوم حرکت

لوازم شش‌گانة حرکت

مثال

تطبيق

درس هفتادم

فصل چهارم: حرکت توسطيه و حرکت قطعيه

خلاصه و مقدمه

حرکت توسطيه (معناي اول)

تقسيم‌پذير نبودن به اجزا

افراد داشتن اين معناي حرکت

حرکت قطعیه (معناي دوم)

بررسي وجود خارجي هر دو معناي حرکت

مصداق واحد داشتن دو معناي حرکت

معناي سوم حرکت و نفي وجود خارجي آن

جمع‌بندي بحث حرکت

تطبيق

فصل پنجم: مبدأ و منتهاي حرکت

مقدمه: دو نکته دربارة قابليت انقسام حرکت

1. حد نداشتن انقسام اجزاي حرکت

2. بالقوه بودن انقسام

غير از جنس حرکت بودنِ مبدأ و منتهاي حرکت

تطبيق

درس هفتادويکم

فصل ششم: موضوع حرکت

خلاصه و مقدمه

لزوم ثبات در موضوع حرکت

فعل محض و قوة محض نبودن موضوع حرکت

لزوم وجود قوه و فعل در حرکت

تطبيق

فصل هفتم: فاعل حرکت (محرِک)

حکم اول: لزوم غيريت محرک از متحرک

حکم دوم: لزوم متغير بودن محرک

جمع‌بندي مباحث اين فصل

تطبيق

درس هفتادودوم

فصل هشتم: ارتباط متغير با ثابت

خلاصه و مقدمه

اشکال راهيابي تغيير به باري‌تعالي

پاسخ

عوالم سه‌گانه و نقص عالم ماده

بازگشت به پاسخ

تطبيق

فصل نهم: مسافت

خلاصه و مقدمه

توضيح امر سيال در اَين

انتزاع مقوله از امر سيال يا مسافت

اشکال تشکيک در ماهيت و پاسخ آن

تطبيق

درس هفتادوسوم

فصل دهم: مقولات حرکت

خلاصه و مقدمه

حرکت در اَين و کمّ و مقولات ديگر

اندراج مقولة «اَين» تحت مقولة «وضع»

حرکت در کيف

مقدمة اول: اقسام کيف

مقدمة دوم: سه نظر در کيف ملموس فعلي

بررسي حرکت در کيف فعلي

بررسي حرکت در کيف غيرفعلي

حرکت در کمّ

اشکال

پاسخ

تطبيق

درس هفتادوچهارم

خلاصه و مقدمه

حرکت در مقولات ديگر

نفي حرکت در فعل و انفعال

نفي حرکت در متي

نفي حرکت استقلالي در اضافه

وجود حرکت تبعي در اضافه

نفي حرکت در جده

بررسي حرکت در جوهر

تطبيق

فصل يازدهم: ادامة فصل قبل

خلاصه و مقدمه

دليل ملاصدراŠ بر حرکت جوهري

وضوح مقدم

مقدمة اول

مقدمة دوم

نتيجه

اشکال اول به حرکت در جوهر

پاسخ

اشکال دوم به حرکت در جوهر

پاسخ

تطبيق

درس هفتادوپنجم

خلاصه و مقدمه

اشکال سوم حرکت جوهري

اقسام حرکت

عامل حرکات طبعي

عامل حرکات قسري

عامل حرکات نفساني

خلاصة اشکال سوم

پاسخ

دليل دوم حرکت در جوهر

مقدمه

نتيجه

خلاصة دليل دوم

متفرعات و نتايج حرکت جوهري

نتيجة اول

حرکت اشتدادي

نتيجة دوم

حرکات اولي و ثانيه

حرکات اولي

حرکات ثانيه

نتيجة سوم

تطبيق

درس هفتادوششم

فصل دوازدهم: موضوع حرکت جوهري

خلاصه و مقدمه

وحدت صورة ما

تنظير به کلام منکران حرکت جوهري

ديدگاه مؤلف دربارة علت نياز حرکت به موضوع

1. حفظ اتصال و وحدت حرکت

2. ضرورت وجود موصوف

1ـ2. ضرورت وجود موضوع در حرکات عرضي

2ـ2. بي‌نيازي حرکات جوهري از موضوع

تسامح در موضوع بودن ماده

تطبيق

فصل سيزدهم: زمان

خلاصه و مقدمه

اشکال

ابهام مقدار حقيقت حرکت، و تعين آن

ابهام مقدار جسم طبيعي، و تعين آن

درس هفتادوهفتم

اثبات زمان

مقدمة اول: قابليت تقسيم حرکت

مقدمة دوم: عرضِ مقدار بودن تقسيم

نتيجه

اشکال: ضروري نبودن فرض زمان

پاسخ: تفکيک اصل امتداد از امتداد متعين

اصل‌الامتداد يا امتداد مبهم در حرکت

امتداد متعين در زمان

تنظير حرکت و زمان به جسم و حجم

جمع‌بندي تنظير

جمع‌بندي زمان

آن

آنِ فلسفي و آنِ عرفي

نتايج بحث

1. اختصاص هر حرکتي به زماني خاص

2. تقدم ذاتي اجزاي زمان

3. عدمي بودن «آن»

4. استحالة تتالي آنات و آنيات

1ـ4. استحالة تتالي آنات

2ـ4. استحالة تتالي آنيّات

5. از جنس زمان نبودن ابتدا و آخر زمان

تطبيق

درس هفتادوهشتم

فصل چهاردهم: سرعت و بطء

خلاصه و مقدمه

معناي سرعت و بطء

عدم ترکيب کندي از حرکت و سکون

تقابل سرعت و بطء

تضاد (ديدگاه مشهور فيلسوفان)

دليل مشهور

نقد مؤلف به ديدگاه مشهور فيلسوفان

نظر مؤلف

تطبيق

فصل پانزدهم: سکون

معناي اول سكون

معناي دوم سکون

مقابل حرکت (معناي اول سکون)

فراگيري حرکت و نسبي بودن سکون

امور بي‌حرکت در عالم ماده

تطبيق

درس هفتادونهم

فصل شانزدهم: تقسيمات حرکت

1 و 2. تقسيم حرکت به اعتبار مبدأ و منتها

3. تقسيم حرکت به اعتبار موضوع

4. تقسيم حرکت به اعتبار مقوله

5. تقسيم حرکت به اعتبار زمان

6. تقسيم حرکت به اعتبار فاعل

1ـ6. اقسام حرکات بالذات

2ـ6. فاعل قريب همة حرکات

3ـ6. وجود ميل در هر طبيعتي

4ـ6. فرق حرکت ارادي با حرکت قسري

تطبيق

خاتمه: اطلاقات قوه

1. ماده و امر جوهري (مبدأ قبول)

2. امکان استعدادي يا استعداد (يا حيثيت قبول)

مقايسة دو معناي يادشده

3. حيثيت فعل

4. مبدأ فعل

جمع‌بندي اطلاقات قوه

قدرت

تطبيق

درس هشتادم

خلاصه و مقدمه

1. نقد تعريف قدرت

مقدمه

پذيرش تعريف در علت ناقصه

اشکال تعريف در علت تامه

اشکال

پاسخ

2. نقد سخن متکلم (توقف مقدوريت بر حدوث زماني)

1ـ2. بطلان سخن متکلم

2ـ2. اشکال نقضي به سخن متکلم

3. جايگاه قدرت (مقارن با فعل يا مقدم بر آن)

نقد مقارنت در مبناي فيلسوف و متکلم

تطبيق

درس هشتادويکم

مرحلة يازدهم: علم و عالم و معلوم

فصل اول: تعريف علم

بداهت علم

تبيين بديهي بودن تصور علم

توضيحي دربارة عنوان فصل

تقسيم علم به حصولي و حضوري

1. علم حصولي

2. علم حضوري

کلي بودن مفهوم

حصولي يا حضوري بودن علم به نفس

حصري بودن تقسيم علم به حضوري و حصولي

اتحاد علم با معلوم بالذات

اتحاد عاقل و معقول يا اتحاد عالم و معلوم

1. اثبات اتحاد در علم حضوري

2. اثبات اتحاد در علم حصولي

تطبيق

درس هشتادودوم

خلاصه و مقدمه

وجه ديگر اتحاد عالم با معلوم حصولي (بازگشت علم حصولي به حضوري)

تجرد علم يا معلوم

برهان وجدان

مثال نخست

مثال دوم

مثال سوم (تجرد علم غلط)

نکته‌اي درزمينة تکامل علم

برهان تجرد عالِم

تطبيق

فصل دوم: تقسيم علم حصولي [تصوري] به كلي و جزئي

سه مرتبة علم حصولي

احساس

تخيل

عقل يا تعقل

کليت عقل

کليتِ مفهومِ با يک مصداق يا حتي بدون مصداق

جزئيت احساس و تخيل

پيوند با خارج؛ علت جزئيت

کليت احساس و تخيل و مطلق علم حصولي

جزئيت علم حضوري

تطبيق

درس هشتادوسوم

خلاصه و مقدمه

تجرد علم

ادلة تجرد علم

دليل اول: عدم تغيير

دليل دوم: کليت

دليل سوم: فقدان آثار مادي

1. قسمت‌ناپذیری ادراک

2. مکان نداشتن

3. زمان نداشتن

اشکال: حصول علم در زماني خاص

پاسخ

اشکالي ديگر: نيازمندي ادراک به ابزار مادي

پاسخ

نکته: معناي تقشير

تطبيق

درس هشتادوچهارم

خلاصه و مقدمه

مراتب سه‌گانة جهان

چگونگي ارتباط ميان علوم سه‌گانه و عوالم سه‌گانه

انواع عالم مثال

1. مثال منفصل

2. مثال متصل

الف) مثال متصل حق

ب) مثال متصل گزاف

ترتب طولي عوالم سه‌گانه

1. اعلي‌العوالم

2. عالم مثال يا برزخ

3. عالم ماده و ادون

تطبيق

فصل سوم: تقسيم علم به کلي و جزئي به معنايي ديگر

علم کلي

علم جزئي

اشکال

پاسخ

تطبيق

درس هشتادوپنجم

فصل چهارم: انواع تعقل

1. تعقل بالقوه

2. تعقل تفصيلي

3. تعقل اجمالي

تنظير علم اجمالي

نکته: تفاوت علم اجمالي فلسفه با اصول

تطبيق

فصل پنجم: مراتب عقل

مقدمه

مراتب عقل نظري

1. عقل هيولاني

2. عقل بالملکه

3. عقل بالفعل

4. عقل بالمستفاد

خلاصه

تطبيق

درس هشتادوششم

فصل ششم: معطي صور علمية کلي

مقدمه

معطي نبودن امر مادي

دليل اول

دليل دوم

معطي نبودن نفس

معطي بودن عقل مجرد

معطي صور علمية جزئي

تقوا؛ شرط اصلي افاضة صور

تنظير صور علمي به صور خارجي

تطبيق

فصل هفتم: تقسيم علم حصولي به تصور و تصديق

مقدمه

تصور

تصديق يا قضيه

چهار ‌جزء بودن قضاياي موجبه نزد مشهور

سه ‌جزء بودن هليّات بسيطه

نقدی بر تمايز هليات (خلط ميان قضيه و مطابَق آن)

سه ‌جزء بودن قضاياي سالبه

1. نقد اِسناد اين حکم به مشهور

2. نقد اصل نظريه (خلط حمل و حکم)

اشکال نقضي بر کلام مؤلف

تطبيق

درس هشتادوهفتم

خلاصه و مقدمه

مقدمه (و نه ‌جزء) بودن نسبت حکميه

1. اجزا و مقدمات قضية موجبه و سالبه

2. حقيقت حکم

3. توقف هر تصديق بر دو تصور

تطبيق

فصل هشتم: بديهي و نظري

مقدمه

اقسام بديهيات و بهترين آنها

بهترين اوليات

تطبيق

درس هشتادوهشتم

خلاصه و مقدمه

سوفسطاييان و انکار اصل تناقض

بررسي ديدگاه سوفسطاييان

دستة اول: معترفان به يقيني بودن شک

دستة دوم: شک‌کنندگان در شک

دستة سوم: ناورزيدگان سطحي‌نگر

دستة چهارم: معترفان به وجود انسان و ادراکاتشان

دستة پنجم: معترفان به وجود خود و ادراکاتشان

تقليل سوفسطاييگري به نقاديگري علمي

رد تقليل ياد‌شده

تطبيق

درس هشتادونهم

فصل نهم: تقسيم علم حصولي به حقيقي و اعتباري

مقدمه

علم حقيقي

مفهوم اعتباري

1. معقولات ثانیة فلسفی

2. معقولات ثانیة منطقي

نمونه‌هایی از معقولات ثانیة منطقی

خلاصه

نتايج بحث يا معيارهاي شناخت مفاهيم اعتباري

اصطلاحات و معاني اعتباري

تطبيق

درس نودم

فصل دهم: احکام متفرقه

خلاصه و مقدمه

نکتة اول: معلوم بالذات و بالعرض

نکتة دوم: قوي‌تر بودن علم از نفس

اشکال

پاسخ

نتيجة بحث

تطبيق

فصل يازدهم: عاقل و عالم بودن هر مجرد

خلاصه و مقدمه

علم مجرد به خودش

علم مجرد به مجردات ديگر

امتناع علم مجرد به مجرد مافوق

اشکال

پاسخ

نکته

تطبيق

درس نودويکم

فصل دوازدهم: انواع علم حضوري

خلاصه و مقدمه

اختلاف مشاء و اشراق در انواع علم حضوري

علم حضوري علت به معلول

علم حضوري معلول به علت

فرق دو علم ياد‌شده

تطبيق

مرحلة دوازدهم: اثبات ذات، صفات و افعال واجب تعالي

مقدمه

اثبات واجب تعالي

دليل اول

اشکال

پاسخ

نکته

دليل دوم

تطبيق

درس نودودوم

فصل دوم: اثبات يگانگي واجب تعالي

خلاصه و مقدمه

برهان اول توحيد

واحد لا‌بالعدد بودن واجب

برهان دوم توحيد

تطبيق

شبهة ابن‌کمونه

مقدمه

تقرير شبهه

رد شبهه

اشکال اول‌: اثبات ما‌به‌الاشتراک

اشکال دوم: اثبات ماهيت در واجب

اشکال سوم: اقتضای ماهيت نسبت به وجوب

دو فرع از براهين توحيد

تطبيق

درس نودوسوم

فصل سوم: توحيد در خالقيت و کمال‌بخشي واجب تعالي

خلاصه و مقدمه

توحيد در خالقيت

برهان اول

برهان دوم

نتيجة بحث

تطبيق

شبهة دوگانه‌پرستان

پاسخ افلاطون

پاسخ ارسطو (يا تكميل پاسخ افلاطون)

جمع‌بندي پاسخ

تطبيق

درس نودوچهارم

فصل چهارم: صفات واجب‌الوجود تعالي و معناي اتصاف به آن

خلاصه و مقدمه

اقسام صفات واجب

صفات ذات

صفات فعل

ريشة صفات فعليه

تقسيم صفات ذات به ثبوتي و سلبي

مقدمه: اثبات صفات ذات

صفات ثبوتيه و سلبيه

بازگشت صفات سلبيه به ثبوتيه

اقسام صفات ثبوتيه

بررسي کيفيت اتصاف ذات به صفات ذاتيه

تطبيق

درس نودوپنجم

خلاصه و مقدمه

بررسي دیدگاه اول

1. عينيت خارجي ذات با صفات

2. عينيت خارجي صفات باهم

3. مغايرت مفهومي صفات

اشکال بر استدلال اول

پاسخ

بررسي دیدگاه دوم (نظر اشاعره)

اشكال كلي دیدگاه اشاعره

بررسي ديدگاه سوم

بررسي دیدگاه چهارم

تطبيق

درس نودوششم

فصل پنجم: علم واجب‌الوجود تعالي

خلاصه و مقدمه

اقسام علم واجب

1. علم واجب به خودش

2. علم واجب به موجودات

الف) علم واجب به موجودات در مقام ذات

اجمالي بودن علم ذاتي به عالم

ب) علم واجب به موجودات، پس از خلق آنها

اول: علم واجب به مجردات، پس از خلق آنها

دوم: علم واجب به ماديات، پس از خلق آنها

فعلي بودن اين علم

علم به علم مخلوقات

بازگشت سمع و بصر به علم

دیدگاه‌های ديگر دربارة علم

نفي علم به خلق در مرتبة ذات

نقد اين دیدگاه

ثبوت عيني (دیدگاه معتزله) و نقد آن

ثبوت علمي (دیدگاه صوفيه) و نقد آن

تطبيق

درس نودوهفتم

خلاصه و مقدمه

دیدگاه چهارم (مُثل افلاطون)

نقد

ديدگاه پنجم (نظر شيخ اشراق)

نقد

دیدگاه ششم (نظر طالس)

نقد

ديدگاه هفتم

نقد

دیدگاه هشتم (نظر فرفريوس)

نقد

دیدگاه نهم (نظر اکثر متأخرين)

نقد

دیدگاه دهم (نظر فیلسوفان مشاء)

نقد

تطبيق

درس نودوهشتم

فصل ششم: قدرت واجب‌الوجود تعالي

خلاصه و مقدمه

معناي قدرت

اثبات قدرت واجب

اشکال اول

پاسخ

اشکال دوم (لزوم جبر)

جبر از راه ارادة باري (رکن اول)

جبر از راه علم باري (رکن دوم)

پاسخ شبهة جبر

خلاصة پاسخ به دو شبهة جبر

اشکال سوم (لزوم موجَب بودن خداوند)

تطبيق

درس نودونهم

خلاصه و مقدمه

پاسخ

نتيجه: مختار بالذات بودن باري‌تعالي

تطبيق

فصل هفتم: حيات واجب‌الوجود تعالي

معناي حي

اثبات حيات در باري‌تعالي

تطبيق

فصل هشتم: ارادة واجب‌الوجود تعالي و کلام او

اراده؛ صفت فعل يا صفت ذات؟

اقسام کلام الهی

کلام فعلي

کلام ذاتي

خلاصة اثبات کلام ذاتي

تطبيق

درس صدم

فصل نهم: فعل واجب‌الوجود تعالي و تقسيمات آن

خلاصه و مقدمه

جريان تقسيمات وجود به فعل باري

اثبات عوالم سه‌گانه (يادآوري)

راه اول

راه دوم

عالم عقل

عالم مثال

عالم ماده

ترتب وجودي عوالم

دو نتيجة بحث

تطبيق

درس صدويکم

فصل دهم: عقل مفارق و کيفيت حصول کثرت در آن

خلاصه و مقدمه

انحصار نوع مجرد در يک فرد

برهان

تبصره

کثرت نوعي يا تبايني مجردات

کثرت عرضي

کثرت طولي

تطبيق

فصل يازدهم: اثبات کثرت طولي

صادر اول

اشکال

پاسخ

دو نکته دربارة صادر اول

تطبيق

درس صدودوم

خلاصه و مقدمه

اثبات ديگر عقول طولي

تعداد عقول طولي

تطبيق

فصل دوازدهم: عقول عرضي

مقدمه

نظر مشاء (انکار عقول عرضي)

نظر افلاطون و اشراقيون

دليل اول بر ارباب انواع

نقد دليل

تطبيق

درس صدوسوم

خلاصه و مقدمه

دليل دوم بر اثبات عقول عرضيه

اشکال اول

اشکال دوم

دليل سوم (قاعدة امکان اشرف)

نقد دليل سوم

اشکال

پاسخ

تطبيق

درس صدوچهارم

فصل سيزدهم: جهان مثال

خلاصه و مقدمه

جهان مثال (يا برزخ يا خيال منفصل)

علت عالم مثال

وحدت و کثرت صور مثالي

تطبيق

فصل چهاردهم: عالم ماده

قوه؛ فارق عالم ماده با دو عالم ديگر

تزاحم بين موجودات

تزاحم بين قواي يک موجود

عظمت عالم ماده و کمي علم بشر

حرکت جوهري عام و خاص

ارتباط حادث با قديم

تطبيق

نمايه‌ها